بیمه‌های بازرگانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بیمه در ایران (بیمه‌های بازرگانی)
الف) دوره انحصار شرکت‌های بیگانه (۱۲۷۰ش ـ ۱۳۱۴ش).
واژه بیمه رسماً در
ایران ، ضمن قانون الحاق ایران به اتحادیه پستی جهانی در ۱۲۵۶ ش به کار رفت.
نخستین بار ناصرالدین شاه در ۱۲۷۰ ش امتیازنامه «تأسیس اداره حمل ونقل و سازمان بیمه در ایران» را به لازار پولیاکف روسی واگذار کرد که به اجرا درنیامد.
آغاز عملیات بیمه گری شرکت‌های خارجی به اوایل سلطنت احمدشاه
قاجار در ۱۲۸۹ ش بازمی گردد.
در این سال دو مؤسسه روسی نادژدا و کافکاز مرکوری (
مریخ قفقاز) فعالیت‌های بیمه‌ای خود را آغاز کردند.
پس از آن، شرکت‌های خارجی دیگر شروع به فعالیت کردند و بدین ترتیب بازار بیمه ایران به مدت ۲۵ سال (۱۲۸۹ ش ـ ۱۳۱۴ ش) در انحصار شرکت‌ها و نمایندگی‌های خارجی قرار گرفت.
رشد سریع فعالیت‌های تجاری از ۱۳۱۰ ش تا ۱۳۱۴ ش ایران را به بازار مناسبی برای فعالیت شرکت‌های خارجی بیمه تبدیل کرد، به طوری که در ۱۳۱۴ ش، ۲۹ شرکت بیمه خارجی در ایران مشغول فعالیت بودند.
در این میان، شرکت‌های بیمه اینگستراخ و یورکشایر از همه فعال‌تر بودند و تا هنگام
انقلاب اسلامی به فعالیت خود ادامه دادند.
مؤسسات بیمه خارجی، بیمه نامه‌های خود را با نرخ گران و غیرمنطقی صادر می‌کردند و هریک سود قابل ملاحظه‌ای به دست می‌آوردند که به صورت ارز از کشور خارج می‌شد.
ب) از تأسیس شرکت بیمه ایران تا ایجاد سازمان بیمه مرکزی (۱۳۱۴ ش ـ ۱۳۵۰ ش).
در ۱۳۱۴ ش، به تشویق و پشتکار الکساندر آقایان و پشتیبانی علی اکبر داور، شرکت بیمه ایران با
سرمایه دولت تشکیل شد.
این شرکت، بیمه تمام مؤسسات دولتی را برعهده گرفت و بر عملیات بیمه خارجی نظارت داشت.
با تأسیس آن، نرخ‌های بیمه تنزل کرد و از خروج مقدار قابل ملاحظه‌ای ارز جلوگیری به عمل آمد.
تا پیش از این تاریخ هیچ شرکت بیمه صددرصد ملی در
خاورمیانه و حتی
هندوستان وجود نداشت.
در ادامه این تحولات، قانون بیمه مشتمل بر ۳۶ ماده در اردیبهشت ۱۳۱۶ به تصویب
مجلس شورای ملی رسید.
با تصویب این قانون، امور بیمه سازمان‌های دولتی انحصاراً به شرکت بیمه ایران واگذار شد و شرکت‌های دولتی موظف شدند که ۲۵% از بیمه‌های صادره خود را در ایران، نزد شرکت سهامی بیمه ایران، بیمه اتکایی کنند.
بدین ترتیب، عملاً بازار بیمه کشور به انحصار این شرکت درآمد.
در فاصله سال‌های ۱۳۲۹ تا ۱۳۴۳ ش هشت شرکت بیمه ایرانی متعلق به بخش خصوصی تأسیس شد.
در ۱۳۳۱ ش تصویبنامه‌ای درباره عملیات بیمه گری به تصویب دولت
مصدّق رسید که برای فعالیت شرکت‌های خارجی محدودیت‌های تازه‌ای به وجود می‌آورد.
در نتیجه اجرای این تصویبنامه، از تعداد شرکت‌های بیمه خارجی فعال در بازار بیمه بشدت کاسته شد.
تحوّل بعدی در صنعت بیمه، تصویب «قانون بیمه اجباری و مسئولیت مدنی دارندگان وسایط نقلیه موتوری در مقابل شخص ثالث» در ۱۳۴۷ ش بود که به موجب آن، بیمه مسئولیت وسایل نقلیه از ۱۳۴۸ ش اجباری شد.
برای اجرای موافقتنامه‌های سازمان همکاری‌های منطقه‌ای و نیز تأمین نیروی فنی صنعت بیمه کشور، در مرداد ۱۳۴۹ «مدرسه عالی بیمه» در
تهران تأسیس شد.
براساس آمار و ارقام سازمان بیمه مرکزی، حق بیمه مستقیم بازار بیمه از ۱۳۱۷ تا ۱۳۲۵ ش رشد یکنواخت و کندی داشت، اما از ۱۳۲۶ ش رشد سریع حق بیمه آغاز شد و تا ۱۳۴۰ ادامه یافت.
ج) از تأسیس سازمان
بیمه مرکزی ایران تا ملی شدن صنعت بیمه (۱۳۵۰ـ ۱۳۵۸ ش).
در ۳۰ خرداد ۱۳۵۰ قانون تأسیس بیمه مرکزی ایران و بیمه گری به تصویب رسید و در شیوه نظارت بر مؤسسات بیمه تغییرات مهمی به وجود آورد.
بدین ترتیب، برای اولین بار، در ایران امور بیمه از جمله نظارت بر مؤسسات بیمه، تأسیس شرکت‌های جدید و هدایت امر بیمه زیر نظارت ضوابط قانونی درآمد.
سازمان بیمه مرکزی ایران با سرمایه دولت، به صورت سهامی تشکیل شد و وظیفه تنظیم، تعمیم و هدایت امر بیمه در ایران و حمایت از بیمه گزاران و صاحبان حقوق آن‌ها و اعمال نظارت بر فعالیت مؤسسات بیمه در کشور را برعهده گرفت.
ارکان این سازمان مجمع عمومی، شورای عالی بیمه، هیئت عامل و بازرسان اند.
رشد سریع اقتصادی ناشی از افزایش
قیمت نفت و به تبع آن افزایش حجم سرمایه گذاری‌ها موجب توسعه بازار بیمه کشور در دهه ۱۳۵۰ ش شد و مجدداً شرکت‌های بیمه خارجی را به سرمایه گذاری در ایران علاقه مند کرد، به طوری که در ۱۳۵۳ و ۱۳۵۴ ش، شرکت‌های بیمه تهران، دانا، حافظ و ایران و امریکا (توانا) با مشارکت سرمایه گذاران خارجی تأسیس شد.
بدین ترتیب، تعداد شرکت‌های بیمه ایرانی به سیزده شرکت رسید.
در ۱۳۵۶ ش قانون الحاق ایران به سیستم بین المللی بیمه مسئولیت مدنی و وسایل نقلیه (کارت سبز) به صورت مادّه واحده تصویب شد.
د) وضع صنعت بیمه ایران پس از انقلاب اسلامی.
تحولات بیمه‌های بازرگانی در ایران از آغاز تا سال ۱۳۷۰، تهران ۱۳۷۲
تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷، علاوه بر شرکت سهامی بیمه ایران، سیزده شرکت بیمه خصوصی و دو نمایندگی خارجی در بخش صنعت بیمه فعالیت می‌کردند.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، کلیه بخش‌های اقتصادی، از جمله بیمه، دگرگون شد و کارشناسان بیمه برآن شدند که قوانین بیمه را منطبق با موازین شرع و همگام با اقتصاد اسلامی تغییر دهند.
در ۴ تیر ۱۳۵۸ شورای انقلاب، شرکت‌های بیمه را ملی کرد و طبق اصل ۴۴
قانون اساسی ، اداره امور آن‌ها به دولت واگذار شد.
همچنین، پروانه فعالیت نمایندگی شرکت‌های بیمه یورکشایر و اینگستراخ لغو شد.
در سال‌های ۱۳۶۰ و ۱۳۶۱ ش، براساس مصوبه هیئت مدیره مشترک شرکت‌های بیمه، صدور بیمه نامه در ده شرکت بیمه متوقف شد و تنها سه شرکت بیمه ایران، آسیا و البرز به فعالیت جاری خود ادامه دادند.
بدین ترتیب، کلیه اوراق بهادار شرکت‌های بیمه منحل شده به شرکت آسیا و البرز انتقال یافت.
در ۱۳۶۷ ش، به موجب قانون «اداره امور شرکت‌های بیمه»، مالکیت سهام شرکت‌های بیمه آسیا و البرز به دولت منتقل شد و با ادغام ده شرکت بیمه دیگر، شرکت دولتی بیمه دانا تشکیل شد و منحصراً در زمینه بیمه‌های اشخاص شروع به فعالیت کرد.
در ۱۳۷۶ ش چهار شرکت بیمه دولتی، به نام‌های شرکت سهامی بیمه ایران، آسیا، البرز و دانا، و یک شرکت با سرمایه شرکت‌های بیمه و بانکها، برای کمک به توسعه صادرات به نام شرکت بیمه توسعه صادرات در بازار ایران فعالیت می‌کردند.
در این دوره،
جنگ عراق با ایران (شهریور ۱۳۵۹ـ۱۳۶۷ ش) و در پی آن کاهش قیمت جهانی نفت از ۱۳۶۳ ش شرایط ویژه‌ای بر اقتصاد ایران حاکم کرد.
با وجود این، صنعت بیمه توانست با ارائه خدمات جدید، مانند بیمه خطر جنگ، بیمه دیه و مانند آن، و نیز گسترش خدمات بیمه‌ای موجود، از کاهش شدید حق بیمه جلوگیری کند و بازار بیمه کشور را تا ۱۳۶۶ ش در ثبات نسبی نگه دارد.
از ۱۳۶۸ ش دوران جدیدی در روند رشد حق بیمه بازار آغاز شد، به طوری که میانگین نرخ رشد حق بیمه در ۱۳۶۸ـ۱۳۷۰ ش به حدود ۵۰% رسید.
در با همکاری شرکت‌های بیمه، برای نخستین بار برنامه پنجساله صنعت بیمه در سازمان بیمه مرکزی طراحی و تدوین شد.
در این برنامه هدف‌های کیفی گسترش فرهنگ بیمه در جامعه، گسترش و تعمیم بیمه‌های بازرگانی در سراسر کشور، گسترش سرمایه گذاری و استفاده بهینه از منابع مالی مؤسسات بیمه و بالاخره اصلاح ساختار صنعت بیمه پیش بینی شده است.
(۱) خیرالله آجری، صنعت بیمه در پنجاه سال شاهنشاهی پهلوی، تهران ۱۳۵۵ ش.
(۲) «آشنایی با بازار بیمه مالزی»، فصلنامه بیمه مرکزی ایران، سال ۶، ش ۲ (تابستان ۱۳۷۰).
(۳) ناهید اعتضادپور و فهیمه رجبی راد، تأمین اجتماعی در ایران، تهران ۱۳۷۵ ش.
(۴) محمود امتیاز علی، «تأثیر خصوصی سازی بر صنعت بیمه پاکستان»، ترجمه محمود عادل، فصلنامه بیمه مرکزی ایران، سال ۸، ش ۳ (پاییز ۱۳۷۲).
(۵) ایرانشهر، تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران، ۱۳۴۲ـ۱۳۴۳ ش.
(۶) ایران، قوانین و احکام، بیمه در ایران: مجموعه اسناد و قوانین مجلس و تصویبنامه‌ها و آیین نامه‌ها و سایر مقررات بیمه‌ای، گردآوری خیرالله آجری، ۱۳۵۲ ش.
(۷) ایران، قوانین و احکام، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران ۱۳۷۳ ش.
(۸) ایران، قوانین و احکام، مجموعه قوانین بیمه، تهران: سازمان بیمه مرکزی ایران، ۱۳۷۴ ش.
(۹) روژه بو، حقوق بیمه، ترجمه محمد حیاتی، تهران ۱۳۷۳ ش.
(۱۰) خسرو پاکباز، تأمین اجتماعی، تهران ۱۳۴۷ ش.
(۱۱) «تشکیل بازار مشترک بیمه برای کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس»، ترجمه آیت کریمی، فصلنامه بیمه مرکزی ایران، سال ۵، ش ۱ (بهار ۱۳۶۹).
(۱۲) غلامحسین جباری، مؤسسات بیمه، تهران ۱۳۴۹ ش.
(۱۳) لیم چیافوک، «رشد و توسعه بیمه در مالزی»، ترجمه آیت کریمی، فصلنامه صنعت بیمه، سال ۱۰، ش ۳۹ (پاییز ۱۳۷۴).
(۱۴) هادی دستباز، اصول و کلیات بیمه‌های اشخاص، تهران ۱۳۷۲ ش.
(۱۵) سازمان بیمه مرکزی ایران دفتر مطالعات و پژوهشهای بیمه‌ای، تحولات بیمه‌های بازرگانی در ایران از آغاز تا سال ۱۳۷۰، تهران ۱۳۷۲ ش.
(۱۶) احمدعلی شیبانی، تاریخچه پیدایش و تحول بیمه، تهران ۱۳۵۲ ش.
(۱۷) احمدعلی شیبانی، مقدمه‌ای بر اصول بیمه، تهران ۱۳۳۶ ش.
(۱۸) مهدی طالب، تأمین اجتماعی، مشهد ۱۳۶۸ ش.
(۱۹) توفیق عرفانی، قرارداد بیمه در حقوق اسلام و ایران، تهران ۱۳۷۱ ش.
(۲۰) ایرج علی آبادی، «پنجاه سال تجربه در صنعت بیمه ایران»، فصلنامه بیمه مرکزی ایران، سال ۴، ش ۱ (بهار ۱۳۶۸).
(۲۱) حیدرقلی عمرانی، بیمه‌های اجتماعی از دید توسعه اقتصادی و اجتماعی، تهران ۱۳۷۵ ش.
(۲۲) منوچهر فرجادی، اصول و مفاهیم بیمه‌های بازرگانی، تهران ۱۳۷۶ ش.
(۲۳) فرهنگستان زبان ایران، واژه‌های نوکه تا پایان سال ۱۳۱۹ در فرهنگستان ایران پذیرفته شده است، تهران ۱۳۵۴ش.
(۲۴) آیت کریمی، «آشنایی با بازار بیمه ترکیه»، فصلنامه بیمه مرکزی ایران، سال ۳، ش ۴ (زمستان ۱۳۶۷).
(۲۵) آیت کریمی، بیمه اموال و مسؤولیت، تهران ۱۳۷۲ ش.
(۲۶) آیت کریمی، «سیستم و توسعه صنعت بیمه در جهان عرب»، فصلنامه بیمه مرکزی ایران، سال ۶، ش ۱ (بهار ۱۳۷۰).
(۲۷) آیت کریمی، کلیات بیمه، تهران ۱۳۷۴ ش.
(۲۸) حسین محبوبی اردکانی، تاریخ مؤسسات تمدنی جدید در ایران، تهران ۱۳۵۷ ش.
(۲۹) محمد معین، فرهنگ فارسی، تهران ۱۳۷۱ش.
(۳۰) مقدمه‌ای بر تأمین اجتماعی، ترجمه ابوالقاسم نوروز طالقانی، تهران ۱۳۷۴ ش.
(۳۱) «نگرشی به ششمین سمینار بیمه‌ای اکو در تهران: اول و دوم مرداد ۱۳۶۸»، فصلنامه بیمه مرکزی ایران، سال ۴، ش ۱ (بهار ۱۳۶۸).
(۳۲) عبدالناصر همتی، «صنعت بیمه: عملکردها و برنامه‌ها»، فصلنامه صنعت بیمه، سال ۱۰، ش ۳۹ (پاییز ۱۳۷۴).
(۳۳) محمد هوشنگی، بیمه اتکایی، تهران ۱۳۵۲ ش؛
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بیمه»، شماره۲۵۲۶.
