بیرقدار
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بِیْرَقْدار، عنوان و منصبی در سازمان نظامی دولت
عثمانی می‌باشد.
وظیفۀ بیرقدار (بایراقدار) که او را علمدار و سنجق‌دار نیز می‌نامیدند، حفظ و حمل پرچم در واحدهای نظامی منظم و نامنظم و نهادهایی که پرچم خاص داشتند، بوده است. سابقۀ این منصب گویا به
عصر سلاجقۀ آسیای صغیر باز می‌گردد، اما در
عصر عثمانی تعریف و سازمان و مراتب خاصی یافت.
هر واحد از سپاه ینی‌چری یک بیرقدار داشت. همچنین قاپی قولی‌ها (نگهبانان ویژه)، بیگلر بیگی‌ها، امیران و سپاهیان که طبقه‌ای از صاحبان زمین در نظام زمین‌داری
عثمانی بودند، بیرق‌ها و بیرقدارانی خاص داشتند.
بیرقداران سپاه ینی‌چری از ضابطان قشون به شمار می‌رفتند و همواره با سابقه‌ترین و شایسته‌ترین کس از ابواب جمعی هر واحد، در حمل پرچم یاور بیرقدار داشت
که منصبی کاملاً نظامی به شمار می‌رفت.
در سپاه ینی‌چری یکی از افراد تحت فرمان آغای ینی‌چری، بیرق امام اعظم را حمل می‌کرد که او را «باش بیرقدار» (سربیرقدار) می‌نامیدند.
در دورۀ
سلجوقیان و
ایلخانیان، بیرقداران به صورت گروهی کار می‌کردند و رئیس آنان را امیر علم و دیگران را علمدار می‌خواندند. در
عصر عثمانی بیرق خاص سلطان را که سفید رنگ و بزرگ‌ترین بیرق‌ها بود، یکی از افسران عالی رتبۀ دربار که میر علم نامیده می‌شد، حمل می‌کرد
بیرقداران قاپی قولی‌ها نیز علمدار خوانده می‌شدند و برای تشخیص آن‌ها از یکدیگر علمداران پادشاه را علمداران خاص می‌گفتند.
ابتدا بیرق‌های سفید رنگ ویژۀ
سلطان بود، ولی بعدها پرچم‌های رنگارنگ نیز معمول شد.
بیرقدار معمولاً کلاهی آبی‌رنگ که دور آن دستاری سفید پیچیده شده بود، بر سر داشت و جبه‌ای قرمز رنگ بر تن می‌کرد
در آلبانی نیز رؤسای برخی از قبایل را که در ادارۀ کشور نقش مهمی داشتند، بیرقدار می‌خواندند.
(۱) راسم، احمد، عثمانلی تاریخی، استانبول، ۱۳۲۶-۱۳۲۸ق.
(۲) EI۲.
(۳) Gib, H and H Bowen, Islamic Society and the West, London, ۱۹۶۰.
(۴) Pakalin, M Z, Osmanli tarih deymleri ve terimleri sözlüğü, Istanbul, ۱۹۴۶.
(۵) Türkiye diyanet vakfı İslâm ansiklopedisi, Istanbul, ۱۹۸۹-۱۹۹۲.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بیرقدار»، شماره.
