بَطْن (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَطْن (به فتح باء و سکون طاء) یکی از
مفردات نهج البلاغه به معنای
شکم و درون هر چیزی می‌باشد.
حضرت علی (علیه‌السلام) در موارد گوناگونی از این واژه استفاده نموده است.
بَطْن به معنای شکم و درون هر چیزی (جوف هر شی‌ء نهان)، آمده است.
بطنة پرخوری و آن این است که معده کاملا از
طعام پر شود.
این لفظ در موارد گوناگونی در بیان امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) بکار رفته است که عبارتند از:
امیرالمومنین علی (علیه‌السلام) در
خطبه ۴۹ درباره
حق تعالی فرماید:
«الْحَمْدُ للهِ الَّذي بَطَنَ خَفِيّاتِ الاُْمورِ، وَ دَلَّتْ عَلَيْهِ أَعْلامُ الظُّهورِ.» «
حمد خدایی را که کارهای نهان را می‌داند و علامت‌های آشکار به وجود وی دلالت می‌کند.»
همچنین درباره
ملک الموت فرموده است:
«هَلْ تُحِسُّ بِهِ إِذا دَخَلَ مَنْزِلاً؟ أَمْ هَلْ تَراهُ إِذا تَوَفَّى أَحَداً؟ بَلْ كَيْفَ يَتَوَفَّى الْجَنينَ في بَطْنِ أُمِّهِ؟!» «آيا هنگامى كه (
فرشته مرگ) وارد منزلى مى‌شود، او را با
حس درک مى‌كنيد؟ آيا او را مى‌بينى وقتى كه كسى را
قبض روح مى‌كند، بلكه چطور جنين را در شكم مادرش قبض روح مى‌كند.»
امام علی (علیه‌السلام) درباره غارت
بیت المال توسط
بنی امیّه در زمان
عثمان فرموده:
«وَ قامَ مَعَهُ بَنو أَبيهِ يَخْضَمونَ مالَ اللهِ خَضْمَ الاِْبِل نِبْتَةَ الرَّبيعِ إِلَى أَنِ انْتَكَثَ عَلَيْهِ فَتْلُهُ، وَ أَجْهَزَ عَلَيْهِ عَمَلُهُ، وَ كَبَتْ بِهِ بِطْنَتُهُ.» «بالأخره سوّمى بپاخاست او همانند
شتر پرخور و
شکم برآمده! همّى جز جمع آورى و خوردن بيت المال نداشت؛ بستگان پدريش به همكاريش برخاستند، آن‌ها همچون شتران گرسنه‌اى كه بهاران به علف‌زار بيفتند، و با ولع عجيبى گياهان را ببلعند، براى خوردن اموال خدا دست از آستين برآوردند؛ امّا! عاقبت بافته‌هايش (براى استحكام خلافت) پنبه شد، و كردار ناشايستش كارش را تباه ساخت و سرانجام شكم خوارگى و ثروت اندوزى، براى ابد نابودش ساخت..»
مبطان: کسی که از پرخوری شکمش بزرگ شده است. و به معنی شکم پر نیز می‌باشد.
امیرالمومنین علی (علیه‌السلام) در
نامه ۴۵ می‌نویسند:
«وَ لَكِنْ هَيْهاتَ أَنْ يَغْلِبَني هَوايَ، وَ يَقودَني جَشَعي إِلَى تَخَيُّرِ الْأَطْعِمَةِ- وَ لَعَلَّ بِالْحِجازِ أَوْ الْيَمامَةِ مَنْ لا طَمَعَ لَهُ في الْقُرْصِ، وَ لا عَهْدَ لَهُ بِالشِّبَعِ- أَوْ أَبيتَ مِبْطاناً وَ حَوْلي بُطونٌ غَرْثَى، وَ أَكْبَادٌ حَرَّى.» «اما هيهات كه هواى
نفس بر من چيره شود و
حرص و
طمع مرا وادار به انتخاب طعام‌هاى لذيذ نمايد در حالى كه شايد در سرزمين
حجاز يا
یمامه (از مناطق شرقى
عربستان) كسى باشد كه حتى اميد براى به‌دست آوردن يک قرص نان نداشته و هرگز شكمى سير به خود نديده باشد. آيا من با شكمى سير بخوابم در حالى كه در اطراف من شكم‌هاى گرسنه و جگرهاى تشنه باشند.»
امام علی (علیه‌السلام) درباره عبرت گرفتن از گذشتگان فرموده است:
«وَ لَقَدْ نَزَلَتْ بِكُمُ الْبَلِيَّةُ جائِلاً خِطامُها، رِخْواً بِطانُها.» «بلا بر شما نازل شده در حالیکه خطامش در گردش و جولان، و زیر بند شکمش سست است.»
بطانه آستر لباس، گاهی منظور از آن همراز و محرم اسرار است.
چنان‌که امام (علیه‌السلام) خطاب به
مالک اشتر نوشته است:
«شَرُّ وُزَرائِكَ مَنْ كانَ لِلاَْشْرارِ قَبْلَكَ وَزيراً، وَ مَنْ شَرِكَهُمْ في الاْثامِ، فَلا يَكونَنَّ لَكَ بِطانَةً.» «بدترين وزرا كسانى هستند كه:
وزیر زمامداران بد و اشرار پيش از تو بوده‌اند، كسى كه با آن گناهكاران در كارها شركت داشته، نبايد جزو صاحبان سِرّ تو باشد.»
درباره فتنه‌ها و نجات يافتن
مؤمن از آن‌ها فرموده:
«وَ تَسْتَخْلِصُ الْمُؤْمِنَ مِنْ بَيْنِكُمُ اسْتَخْلاصَ الطَّيْرِ الْحَبَّةَ الْبَطينَةَ مِنْ بَيْنِ هَزيلِ الْحَبِّ.» «همچون
خرمن شما را مى‌كوبند!، همچون پرنده‌اى كه دانه‌هاى درشت را از لاغر جدا مى‌كند، اين گمراهان، مؤمنان را از بين شما جدا مى سازند.»
«
الحبّة البطینة»: یعنی دانه بزرگ.
«
باطن»: خلاف ظاهر و خفّی.
آن حضرت در
دعای استسقاء فرموده:
«اللَّهُمَّ... اسْقِنا سُقْیا نافِعَةً... تُسیلُ الْبُطْنانَ.» «خدایا
باران خودت را بر ما گسترش ده تا با آن
بیابان‌ها را سیراب و آب دره‌ها را جاری فرمایی.»
«بطنان»: جمع بطن و نیز به معنی وسط شی‌ء نیز می‌آید.
مواردی متعدد از این ماده در «
نهج‌البلاغه» استفاده شده است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «بَطن»، ص۱۴۴-۱۴۳.
