بوردور
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بوردور،
شهر و مرکز استانی به همین نام در
ترکیه است. استان بوردور با مساحتی حدود ۱۵۰`۷ کم۲ در جنوب غربی ترکیه واقع است.
این استان شامل ۶ شهرستان به نام‌های‌ِ بوردور، آغْلاسون، بوجاق، گل حصار، تفنّی و یشیلُوا، و ۲۱
شهر است و جمعیت آن در ۱۳۸۳ش/۲۰۰۴م، ۰۰`۸۴۱`۲ تن برآورد شده است.
شهر بوردور مرکز استان بوردور با جمعیتی حدود ۷۰۱ هزار تن (برآوردِ ۱۳۸۳ش/۲۰۰۴م) در کیلومتری جنوب شرقی دریاچه‌ای به همین نام در شمال این استان واقع است.
نتایج کاوش‌های باستان‌شناختی‌ِ صورت گرفته در منطقه حاجیلر واقع در ۳۵ کیلومتری شهر بوردور، پیشینه سکنای
انسان در این منطقه را به ۰۰۰، ۷ ق‌م می‌رساند.
البته نمی‌توان پیشینه اسکان انسان در این منطقه را به شهر بوردور نیز تعمیم داد، اما در حفاری‌های انجام گرفته در تپه‌های پیرامون آن، شواهدی از اسکان انسان‌ِ دوره مفرغ، مانند تندیس‌های سفالین، ظروف سفالی سرخ رنگ و ابزارهای برنده از سنگ چخماق یافت شده است.
بوردور در منطقه پسیدیای باستان واقع شده، و آثاری از تمدن‌های
یونان و
روم قدیم در آن بر جای مانده است. در ۱۵۰۰ق‌م بوردور در قلمرو حکومت محلی‌ِ آرزاوا که تابع حتی‌ها بود، قرار داشت؛ هر چند پادشاهی آرزاوا در ۱۲۰۰ق م به استقلال دست یافت، اما دیری نپایید که فرمانبرداری فریگیایی‌ها را پذیرفت. بوردور در سده ۷ق م به تصرف لیدی‌ها درآمد و در ۵۴۶ق م با شکست لیدی‌ها از سپاهیان پارسی، این سرزمین نیز مانند دیگر نواحی آناتولی، ضمیمه امپراتوری
هخامنشیان شد.
پس از آنکه
اسکندر مقدونی در ۳۳۰ق م به فرمانروایی‌ِ هخامنشیان بر
آناتولی پایان داد، آنتیخوس از جانب اسکندر به
حکومت آنجا منصوب شد. پس از
مرگ اسکندر، بوردور تحت نفوذ
سلوکیان درآمد و سپس ضمیمه پادشاهی برغمه شد.
در ۶۱ق م
رومیان بوردور را تصرف کردند و در ۳۹۵م پس از تقسیم امپراتوری روم به دو بخش شرقی و غربی، این شهر تحت استیلای بیزانس قرار گرفت و در همین دوره نام «پولیدریون»، به معنای ناحیه سنگلاخ، بر آن نهاده شد.
پیش از آنکه بوردور به این نام خوانده شود، «لیمْنومْبْریا»، به معنای شهر دریاچه نامیده می‌شد.
شاید واژه پولیدریون، بعدها به بوردور بدل شده باشد، چنان‌که اهالی بوردور نیز امروزه نام شهر را «بولدور» تلفظ می‌کنند و در برخی منابع غربی نیز این نام با همین تلفظ آمده است.
بوردور تا سده ۵ق/۱۱م همچنان در قلمرو امپراتوری بیزانس باقی بود، تا اینکه پس از شکست بیزانس از
سلجوقیان، در
جنگ ملازگرد (۴۶۳ق/۱۰۷۱م) قبایل ترکمن تا حوالی بوردور نفوذ کردند.
بنا به برخی روایات، طایفه قنالی - از قبایل ترکمن - هنگام رسیدن به این منطقه در مقابل زیبایی‌های طبیعی آن، این جمله را به زبان آوردند: «جنت بورادا دور» (بهشت در اینجاست) گفته شده که عبارت‌ِ «بورادا دور» به مرور زمان به شکل بوردور درآمده است.
ترک‌ها پس از اسکان در این محل بازاری به نام «آلان پازاری» در جای اولوجامع (جامع کبیر) فعلی ساختند، ولی به سبب مسیل بودن‌ِ آنجا، به تدریج به دامنه تپه‌ای منتقل شدند؛ بدین ترتیب، تدریجاً شهری ساخته شد که امروزه بوردور نامیده می‌شود.
بوردور در طی
جنگ صلیبی اول از قلمرو سلجوقیان خارج شد، ولی در نیمه اول سده ۷ق/۱۳م دوباره به دست ترکان افتاد. در ۶۴۱ق/ ۱۲۴۳م پس از شکست سلجوقیان آناتولی در
جنگ کوسه داغ از
مغولان، امیرنشین‌هایی در آناتولی شکل گرفت و بوردور در امیرنشین بنی‌حَمید واقع شد. دونداربیگ، مؤسس امیرنشین بنی‌حمید در ۶۹۹ق/۱۳۰۰م مسجدی را که امروزه اولوجامع نامیده می‌شود، ساخت.
بوردور در دوره حاکمیت‌ِ بنی‌حمید توسعه یافت. این امیرنشین با اینکه حاکمیت
ایلخانان مغول را پذیرفته بود، ولی مورد حمله تیمورتاش، والی‌ِ کل ایلخانان و آناتولی قرار گرفت و در ۷۱۷ق/ ۱۳۱۷م به تصرف وی درآمد؛ اما پس از فرار تیمورتاش به
مصر، اسحاق بیگ از اخلاف دونداربیگ - که وی نیز در مصر به سر می‌برد - به آناتولی بازگشت و امیرنشین بنی‌حمید را احیا کرد.
بوردور نیز بار دیگر تحت حاکمیت بنی‌حمید درآمد، تا اینکه در زمان سلطان مراد اول (سل ۷۶۱-۷۹۲ /۱۳۶۰- ۱۳۹۰م) حسین بیگ - از امرای بنی‌حمید - اسپارتا و حوالی آن را که شامل بوردور نیز می‌شد، در برابر ۸۵ هزار سکه
طلا به عثمانیان واگذار کرد.
ابن بطوطه که در سده ۸ق/۱۴م از بوردور دیدن کرده است، بوردور را شهری کوچک با باغ‌ها و آب‌های روان وصف می‌کند و می‌نویسد که قلعه آن بر فراز کوهی بلند به نام شاهیک قرار دارد. او در گزارش خود به جماعت جوانمردان‌ِ شهر نیز اشاره کرده است.
پس از شکست بایزید اول از امیر تیمور در
جنگ آنکارا ۸۰۴ق/ ۱۴۰۲م و احیای مجدد امیرنشین‌ها، بوردور بار دیگر تحت حاکمیت بنی‌حمید قرار گرفت.
اما بعد از مدتی عثمانیان نه تنها بر بوردور، بلکه بر سراسر آناتولی مستولی شدند. در ۹۱۷ق/۱۵۱۱م، بوردور مانند بسیاری از شهرهای آناتولی دستخوش نابسامانی‌های ناشی از عصیان شاهقلی بابای تکلو شد و خسارات بسیاری دید.
بوردور در اوایل حاکمیت عثمانیان، مرکز قضایی وابسته به ایالت حمید با مرکزیت اسپارتا بود و در واقع قصبه‌ای به شمار می‌رفت. به موجب سندی در ۸۸۳ق/۱۴۷۸م بوردور دارای محله بوده که یکی از آنها به
مسیحیان تعلق داشته است.
این شهر در سده ۱۰ق/۱۶م از تأثیر عصیان سوخته‌ها (طلاب) برکنار نماند. همچنین در اواخر همان سده، در معرض تخریب‌های عاصیان جلالی قرار گرفت؛ اما به‌رغم این عصیان‌ها و تخریب‌ها در قیاس با یک سده پیش از آن توسعه یافت و بر شمار محله‌های آن افزوده شد. یکی از محله‌های جدید، محله دباغخانه بود که بیانگر فعالیت اقتصادی محله در آن زمان است.
بوردور در ۱۲۸۸ق/۱۸۷۱م به صورت مرکز سنجقی درآمد که وابسته به ولایت قونیه بود.
به نوشته سامی، بوردور یکی از ۵ سنجق استان قونیه بود و در منتهای شمال غربی این استان قرار داشت.
این شهر در اواخر سده ۱۳ق/۱۹م دچار آتش‌سوزی مهیبی شد که در آن بخش بزرگی از بازار و ۱۵۰ خانه از میان رفت.
با این همه، در اوایل سده ۱۴ق/۲۰م بوردور دارای ۷ کارگاه روغن‌کشی، ۲۱۳`۵ خانه، ۶۴۸ دکان، ۱۶
آسیاب، ۳۴ دباغخانه، ۴
کاروان‌سرا، ۶ حمام و ۲۴
مسجد بوده است.
کوئینه، سیاح اروپایی نیز از وجود ۱۴ مسجد، ۶
خانقاه، ۱۱ مدرسه، ۱ کلیسای بیزانسی، ۱ کلیسای ارمنی، ۶ حمام و ۴ کاروان‌سرا سخن گفته است. بر اثر زمین لرزه‌ای که در ۱۳۳۲ق/۱۹۱۴م رخ داد، خسارات سنگینی به شهر وارد آمد.
با پایان یافتن
جنگ جهانی اول و شکست ارتش عثمانی، نیروهای ایتالیایی بخش‌هایی از آناتولی از جمله بوردور را به اشغال خود درآوردند.
بوردور در ۱۳۳۸ق/۱۹۲۰م به صورت یک لوای مستقل درآمد و در همان سال نخستین نمایندگانش را نیز به مجلس‌های
ترکیه فرستاد
در ۱۳۰۲ش/۱۹۲۳م در تقسیمات جدید بعد از عثمانی‌ها به صورت مرکز ولایتی به همین نام درآمد. در ۱۳۱۵ش/ ۱۹۳۶م خط آهن ترکیه به این شهر رسید.
در بوردور و حوالی آن نظیر اسپارتا، باغ‌های گل زیادی وجود دارد که از محصول آنها اسانس گل سرخ تهیه می‌شود.
امروزه بوردور دارای کارخانه‌های
قند، اسانس گل سرخ، لبنیات،
آرد، سیمان و آجرپزی، نساجی و تراکتورسازی است.
قالی‌بافی بوردور از دیرباز شهرت داشته است. در این شهر پارچه‌های پنبه‌ای و پشمی هم بافته می‌شود. بافته‌های پنبه‌ای بوردور که آن را «آلاچه» می‌گویند، امروزه نیز از اهمیت زیادی برخوردار است.
مشهورترین آثار باستانی بوردور این‌هاست:
معبد آنتونینوس به ابعاد ۲۰•۴۲ متر؛ آمفی تئاتر رومی با گنجایش ۱۲ هزار نفر؛ میدان ورزشی متعلق به سده ۲م، و همچنین بقایای قلعه‌ای بازمانده از دوره بیزانسی‌ها.
از آثار دوره اسلامی می‌توان اولو جامع، مساجد شیخ سنان، قره سنیر، دیوان بابا، سلیم‌زاده
و نیز بنای طاش اُدا یاد کرد؛ طاش ادا منزلگاهی برای پذیرایی از مسافران بوده که نمونه آن کمتر دیده شده است.
از ویژگیهای بوردور داشتن فرهنگ عامه‌ای غنی است. اوندر،
از نویسندگان و شعرای معروف بوردور می‌توان ابراهیم زکی ۱۹۲۲-۱۹۸۴م را نام برد که آثاری منظوم و منثور در ادبیات، و بیش‌تر در فرهنگ عامه منطقه از خود برجای گذاشته است.
(۱) ابن بطوطه، محمد، رحله، به کوشش طلال حرب، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
(۲) سامی، شمس‌الدین، قاموس الاعلام، استانبول، ۱۳۰۶ق.
(۳) شاو، ا ج و ا ک شاو، تاریخ امپراتوری عثمانی و ترکیه جدید، ترجمه محمود رمضان‌زاده، مشهد، ۱۳۷۰ش.
(۴)، M O، TOrkiye tarihi yerler k o lavuzu، Istanbul، ۱۹۹۴.
(۵) Bayur، Y H، TOrk ink o l @ b o tarihi، Ankara، ۱۹۸۳.
(۶) EI ۲.
(۷) IA.
(۸) Meydan Larousse، Istanbul، ۱۹۸۷.
(۹) Z nder، M، Sehirden sehire Anadolu، T O rkiye is bankas o، ۱۹۹۷.
(۱۰) Tarih ۵ esi، www maliye gov tr/defterdarliklar/ burdur/ilimiz htm.
(۱۱) TOrk ansiklopedisi، Istanbul، ۱۹۷۶.
(۱۲) TOrkiye diyanet vakf o Isl @ m ansiklopedisi، Istanbul، ۱۹۹۲.
(۱۳) Uzun ۵ ars o l o، I H، Anadolu beylikleri، Ankara، ۱۹۶۹.
(۱۴) id، Osmanl o tarihi، Ankara، ۱۹۸۳.
(۱۵) The World Gazetteer، www world_gazetteercomhtm.
(۱۶) YA.
(۱۷) Yeni TOrk ansiklopedisi، Istanbul، ۱۹۸۵؛
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بوردور»، شماره۵۱۵۴.
