جزیره بکر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَکَّر (بْهَکَّر
)، جزیره‌ای با قلعه‌ای نظامی واقع بر صخره‌ای آهکی در میان
رود سند که آن رابا سگدی اسکندر یکی دانسته‌اند.
این جزیره با پل بازویی به رهری و سَکّر متصل می‌شود. بکر از زمانی اهمیت سوق الجیشی فراوان یافت که آرُور، مرکز باستانی هندوان در سند، در اواسط قرن دوم به سبب تغییر مسیر رود سند از رونق افتاد. این جزیره ظاهراً از ایام کهن دارای استحکامات و پادگانی بوده است، زیرا گفته‌اند که عربی به نام ابوتراب (متوفی ۱۷۱) در گذشته، آنجا را فتح کرده است. هنگام فتح سند به دست محمد بن قاسم ثقفی در ۹۲، این محل به بَهرور مشهور بود (ابوالفضل اشتباهاً آن را همان ارگ قدیمی اعراب به نام المنصوره دانسته است). نام بکر بار دیگر در ۴۱۷، هنگام فتح آن به دست عبدالرّزاق، وزیر محمود غزنوی، ظاهر می‌شود. ناصرالدین قَباچه،
حاکم اوچه، در ۶۱۴ در این قلعه به محاصره قوای شمس الدین ایلِتْمِش افتاد و هنگام فرار با
قایق، در رود سند غرق شد. در ۶۹۷، مغول‌ها به آنجا هجوم بردند، ولی قوای نصرت خان، حاکم دست نشانده علاءالدین محمد خَلْجی، آنها را عقب راندند. این قلعه چندین بار در طول لشکرکشی‌های محمد بن تُغْلُق و برادرزاده‌اش فیروز تغلق به سند، و همچنین در دوره‌های متأخر تاریخ آن دیار، اهمیت یافت.
قلعه کلید تسلط بر سند سفلی تلقی می‌شد و چندین بار دست به دست شد. همایون، در حین فرار از طریق صحرای سند، در این محل اردو زد. اَرغون بیگ شاه فرمانروای تهتّه، میرمحمود کوکُلتاش را به
حکومت آنجا گماشت. در ۹۸۲، اکبرشاه وی را در این مقام تنفیذ کرد، و بدین ترتیب پنجاه سال بر آنجا حکم راند. برای مقابله با یورش‌های تهدیدآمیز افراد قبیله دِهَریجَه در ۹۷۵، از «سادات» محلی برای تقویت قلعه استفاده شد. اندکی بعد، شاه بیگ شخصاً به آنجا رفت و زمین‌های آن را به منظور ایجاد محل سکونت میان سرداران خود تقسیم کرد، و آنان نیز آجرهای ویرانه‌های شهر آرور و بعضی بناهای ترک‌ها و سمّه‌ها را در اطراف بکر، برای ساختن خانه‌های خود تاراج کردند. در ۹۶۲، این قلعه صحنه
جنگ شدیدی میان محمود کوکلتاش و میرزا عیسی خان تَرخان، حاکم تهته، بود. در ۱۱۴۹، به تصرف نورمحمد کَلهُرا درآمد و بعداً افغان‌ها آن را از نوادگان وی گرفتند و آنها نیز به نوبه خود آن را به میر رستم خان خیرپور واگذاشتند. با تسلط چارلز نپیر بر سند در ۱۲۵۵/۱۸۳۹، این محل نیز به تصرف انگلیسی‌ها درآمد.
شهر بکر که امروزه به پُرانا سَکَّر (سکَّرِ کهنه) مشهوراست، در نزدیکی این قلعه پدید آمد. در زمان اکبرشاه، باغ‌های میوه فراوان داشت و در قرن یازدهم، شمشیرهایش مشهور بود. این شهر، که بیش‌تر ساکنان آن «سادات» بودند، خصوصاً در قرن دهم مرکز علمی بزرگی به شمار می‌رفت. از جمله علمای آنجا اینان بودند: میرمعصومِ نامی، صاحب تاریخ معصومی، که تاریخی درباره سند است
و قاضی ظهیرالدین، نحوی، فقیه و لغوی.
(۱) جواهر آفتاب چی، تذکرة الواقعات، ترجمه اردو از معین الحق، کراچی ۱۹۵۵، ص ۵۶ ـ۵۹ و فهرست.
(۲) ابن بطوطه، تحفة النظّار فی غرائب الامصار و عجائب الاسفارالمعروفة برحلة ابن بطوطه، چاپ دفرمری و سانگینتی، پاریس ۱۸۵۳ـ ۱۸۵۸، ج ۳، ص ۱۱۵.
(۳) محمد معصوم بکری، تاریخ سند المعروف به تاریخ معصومی، چاپ عمربن محمد داود پوته، بمبئی ۱۹۳۸، فهرست.
(۴) محمدبن قاسم ثقفی، چچ نامه، کراچی ۱۹۵۵، ص ۲۸۷، ۲۸۹، ۴۲۰، ۴۹۷.
(۵) عطاملک بن محمد جوینی، کتاب تاریخ جهانگشای، چاپ محمدبن عبدالوهاب قزوینی، لیدن ۱۹۱۱ـ۱۹۳۷، ج ۲، ص ۱۴۶.
(۶) سیف بن محمد سیفی هروی، تاریخ نامه هرات، کلکته ۱۹۴۴، ص ۲۵۰ـ۲۵۲، ۲۵۵، ۲۵۹.
(۷) گل بدن بیگم، همایون نامه، لندن ۱۹۰۲، فهرست.
(۸) مجمل الامکنه، حیدرآباد ۱۳۵۳، ص ۱۳.
(۹) محب اللّه، امصار سند (نسخه خطی فارسی)، ذیل «بهکر».
(۱۰) عثمان بن محمد منهاج سراج، طبقات ناصری، چاپ عبدالحی حبیبی، ج ۱، کویته ۱۹۴۹، فهرست.
(۱۱) J Abbot, Sind, Oxford ۱۹۲۴, ۵۶-۶۱;.
(۱۲) ـ Abd al-H ¤ am ¦ d Kh ¢ a ¦ n, The towns of Pakistan , Karachi ۱۹۵۰, ۵۶-۵۷;.
(۱۳) Abu 'l-Fa ¤ dl ـ Alla ¦ m ¦ , A ¦ ' ¦ n-i Akb r ¦ , tr Gladwin II, ۱۱۲;.
(۱۴) Alexander Burnes, Travel into Bokhara , London ۱۸۳۵, ۲۵۶;.
(۱۵) Henry Cousens, Antiquties of Sind , Calcutta ۱۹۲۹, ۱۴۲-۱۴۹;.
(۱۶) Gazetteer of Sind B III ۵۳-۶۰;.
(۱۷) Goldsmid, The Syeds of Roree and Bukkur , Bombay ۱۸۵۵;.
(۱۸) Imperial Gazetter of India , IX, ۴۷;.
(۱۹) Indian Antiquary , XXXIV, ۱۴۴;.
(۲۰) Journal of Bombay Br RAS , I (۱۸۴۳) ۲۰۴;.
(۲۱) Journal of the Sind Historical Society , IV/۳;.
(۲۲) Fredunbeg Kalichbeg, History of Sind , Karachi ۱۹۰۰-۱۹۰۱, II, ۸۷;.
(۲۳) Nicolao Manucci, Storia do Mogor , tr W Irvine, London ۱۹۰۷-۱۹۰۸, I, ۱۱۹-۱۲۸;.
Oriental College Magazine , Lahore
(۲۴) ۱۹۳۷, ۷۴-۷۶;.
(۲۵) G H Raverty, "Mihran of Sind", JASB (۱۸۹۲) , ۴۹۴n, ۴۹۵n;.
(۲۶) J N Sarkar, History of Aurangze ¦ b , I, ۱۱۹-۱۲۰;.
(۲۷) J H Sorley, Sha ¦ h ـ Abdul Lat ¦ f of Bhit , Oxford ۱۹۴۰, ۷۷-۸۰ and index;.
(۲۸) Charles Ambrose Storey, Persian literature: a bio-bibliographical survey , London ۱۹۲۷- , I/۲, ۹۴۸-۹۴۹;.
(۲۹) James Todd, The antiquities and annals of Rajast ¢ 'h ¢ an , London/New York ۱۹۱۴, ۲۵۰;.
G E Westmacott in JRAS IX/II (۱۸۴۰) , ۱۱۸۷ ff
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بَکَّر (بْهَکَّر( ابن بطوطه:بَکّار ))، جزیره ای با قلعه ای »، شماره۱۲۱۸.
