بهوپال
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بهوپال، شهرستان و شهری به همین نام و مرکز ایالت مدهیاپرداش در مرکز
هند می‌باشد.
نام این شهر برگرفته از نام راجه‌بهوچ بنیان‌گذار این شهر است.
شهرستان بهوپال با وسعت ۷۷۲‘۲ کم ۲ و ۷۸۴‘۸۳۶‘۱ تن جمعیت (۱۳۸۰ش/۲۰۰۱م) در نیمه غربی ایالت مدهیاپرداش واقع است.
شهر بهوپال مرکز این شهرستان با ۱۰۰‘۵۱۹‘۱ تن جمعیت (۱۳۸۳ش/۲۰۰۴م) در °۲۳ و´۱۶ عرض شمالی و ° ۷۷ و ´۲۴ طول شرقی در ارتفاع ۴۹۸ متری از سطح
دریا،
در کنار دو دریاچه که یکی از آنها بزرگ‌ترین دریاچه هند است، قرار دارد.
این دریاچه‌ها بخشی از
آب مورد نیاز بهوپال را تأمین می‌کنند.
میزان بارش
باران در این منطقه در فصل مرطوب ۷۸۰‘۱ میلی‌متر و درفصل خشک ۵۰۰ میلی‌متر، است و درجه حرارت از °۵/۱۸ تا °۵/۳۱ سانتی‌گراد متغیر است.
برنج و
گندم عمده‌ترین محصولات کشاورزی، و صنایع نساجی،
برق، فلزی، شیمیایی و دارویی از مهم‌ترین صنایع این شهرستان به‌شمار می‌رود.
پیشینه تاریخی بهوپال به
سده ۵ق/۱۱م به دوران
حکومت راجه‌بهوج بنیان‌گذار این شهر باز می‌گردد. این شهر پس از مدتی بر اثر برخی حوادث ویران، و به دهکده‌ای کوچک بدل شد.
در اواخر سده ۹ق/۱۵م بهوپال بخشی از قلمرو گرهه ـ مندله که بر نواحی شمالی
هند تسلط داشتند، به‌شمار می‌رفت.
شهر کنونی بهوپال توسط سرداری افغانی به نام دوست‌محمدخان از اهالی تیراه از طایفه میرزایی خیل بنا نهاده شد. دوست محمدخان که در ۱۲۰ق به هند آمده بود، در
۱۱۲۱ق به پاس خدمات نظامی‌اش به
بهادرشاه (حک ۱۱۱۹-۱۱۲۴ق/۱۷۰۷-۱۷۱۲م) اجاره پرگنه پراسیا را دریافت کرد.
وی پس از تصرف گنور در ۱۱۳۵ق/۱۷۲۳م شهر امروزی بهوپال را پایه‌گذاری کرد و یک دژ نظامی در کنار آن ساخت و پس از ساختن دیواری مستحکم به دور شهر بر استحکامات آن افزود.
در ۱۱۵۰ق/۱۷۳۷م حدود ۳
سال پیش از درگذشت دوست محمدخان، نظام‌الملک از وی برضد سلاطین دهلی کمک خواست، اما دوست‌محمدخان پیشنهاد او را رد کرد و به دشمنان او پیوست. چون نظام‌الملک در
جنگ پیروز شد، بهوپال را تسخیر کرد و دوست‌محمدخان به ناچار برای حفظ حکومتش
پسر خود را به گروگان نزد او سپرد.
پس از درگذشت دوست محمد، وزیرانش با
نیت در دست نگاه داشتن قدرت، فرزندان که‌ترش را به حکومت نشاندند، اما نظام‌الملک
برادر بزرگ‌تر را که به گروگان بود، با هزار سوار به بهوپال فرستاد؛
در دهه ۱۷۳۰م بهوپال در معرض درگیری‌های نظام‌الملک و نیروهای مراتهه‌ها قرار گرفت و نظام‌الملک با نیرویی بزرگ عازم جنگ با آنها شد؛ اما در بهوپال از آنها شکست خورد و
پیمان معروف به بهوپال میان آنها منعقد گردید.
در سال‌های میان ۱۲۲۵-۱۲۲۹ق/۱۸۱۰-۱۸۱۴م بهوپال دوباره مورد هجوم مراتهه‌ها قرار گرفت. آنها در آغاز پیروز شدند و نواب‌نشین بهوپال را تقسیم کردند، اما محمدخان، نواب بهوپال به مقابله با آنها پرداخت، مراتهه‌ها را مغلوب ساخت و بهوپال را مجدداً پس گرفت.
مقارن با این زمان نیروهای انگلیسی که درصدد گسترش نفوذ هرچه بیش‌تر خود در هند بودند، موفق به انعقاد پیمان دوستی با نواب‌نشین بهوپال شدند.
بنابر پیمان منعقد میان انگلیسی‌ها و نواب بهوپال که در ۱۲۳۳ق/۱۸۱۸م امضا شد، نواب بهوپال متعهد شد که از تهاجم به همسایگان خود، خودداری کند و درصورت لزوم ۶۰۰ سواره نظام و ۴۰۰ پیاده نظام در خدمت دولت انگلیس قرار دهد ونیروهای انگلیسی در هر زمان اجازه ورود به بهوپال را داشته باشند.
با این پیمان نواب‌نشین بهوپال رسماً به تحت‌الحمایگی دولت انگلستان درآمد و با پشت‌گرمی انگلیسی‌ها به توسعه قلمرو خود پرداخت، به گونه‌ای که در اوایل سده ۲۰م علاوه بر شهرهای تحت حاکمیت حکومت، حدود ۳ هزار روستا نیز در گستره قلمرو نواب‌نشین بهوپال قرار داشت.
در این دوره، نواب‌نشین بهوپال پس از حیدرآباد مهم‌ترین ایالت
مسلمان هند به‌شمار می‌رفت
و انجمن نظارةالمعارف‌القرآنیه که در مسجد فاتح‌پوری دهلی برای ترویج
علوم قرآنی ایجاد شده بود، از پشتیبانی بیگم بهوپال برخوردار گردید.
در نیمه اول سده ۲۰م رهبران بهوپال در مبارزات استقلال‌خواهی ملت هند در کنار سایر رهبران هند قرار داشتند
و نواب بهوپال که از دوستان نزدیک محمدعلی‌جناح بود، از وی درآخرین ایام زندگی مراقبت می‌کرد،
حکومت بهوپال خواهان الحاق به
پاکستان بود،
اما پس از
استقلال هند، از ایالت منفرد شد و از ۱۳۲۸ش/۱۹۴۹م جزو حکومت مرکزی هند قرار گرفت.
در ۱۹۵۲م حکومت نواب لغو شد و بهوپال به یک شهرستان بدل گردید و در ۱۳۳۵ش/۱۹۵۶م در استان مدهیاپرداش ادغام شد و شهر بهوپال به جای شهر ناگپور مرکز آن ایالت شد.
در ۱۳۶۳ش/۱۹۸۴م شهر بهوپال دستخوش حادثه مصیبت‌بار انفجار و پخش مواد سمی کارخانه آمریکایی «یونیون‌کارباید» شد که چندهزار کشته و ده‌ها هزار معلول به بارآورد.
از آثار تاریخی شهر بهوپال ۶ دروازه قدیمی شهر و حدود ۱۰۰
مسجد از جمله بزرگ‌ترین مسجد هند به نام تاج‌المسجد و ساختمان شاه‌جهان‌بار در نزدیکی شهر و نیز بناهای یادبود قدیمی
بودا در منطقه بهوپال را می‌توان نام برد.
(۱) An Atlas of India، Delhi، ۱۹۹۰.
(۲) Bhopal» ، Wikipedia، en، wikipediaorg/ wiki/bhopal».
(۳) Bhopal، the City of Lakes، wwwbhopalnicin/profilehtm.
(۴) Britannica، ۱۹۸۷.
(۵) Britannica Atlas، Chicago، ۱۹۹۶.
(۶) Chandra، S، Parties and Politics at the Mughul Court ۱۷۰۷-۱۷۴۰، Aligarh، ۱۹۵۹.
(۷) Dey، NL، The Geographical Dictionary of Ancient and Mediaeval India، New Delhi، ۱۹۸۴.
(۸) Haig، W،» The Native States of Northern India from AD، ۱۰۰۰ to ۱۵۲۶ «، The Cambridge History of India، ed WHaig، New York، ۱۹۲۸، vol III.
(۹) Hodson، HV، The Great Divide Britain-India-Pakistan، Karachi، ۱۹۶۹.
(۱۰) The Imperial Gazetteer of India، New Delhi، ۱۹۸۱.
(۱۱) Iqbal، A، The Life and Times of Mohamed Ali، Lahore، ۱۹۷۹.
(۱۲) Majumdar، RC An Advanced History of India، London، ۱۹۵۸.
(۱۳) Malcolm، J، A Memoir of Central India، New Delhi، ۱۹۷۰.
(۱۴) The Maratha Supremacy، ed RC Majumdar، Bombay، ۱۹۶۴.
(۱۵) Minault، G، The Khilafat Movement، Delhi، ۱۹۸۲.
(۱۶) The Moslem World، ed SM، Zwemer، New York، ۱۹۱۶.
(۱۷) Powell-Price، JC، A History of India، London، ۱۹۵۵.
(۱۸) Ramalingam، JA،» British Policy in the Context of Bhonsla-Bhopal Relations، ۱۸۱۰-۱۸۱۴ «، Islamic Culture، Hyderabad Deccan، ۱۹۶۲، volXXXVI.
(۱۹) Rustam’Ali،» Táríkh-I Hindí «، The History of India as Told by its Own Historians، ed J Dowson، Lahore، ۱۹۷۶، vol VIII.
(۲۰) The World Gazetteer، wwwworld-gazetteercom/d/d_in_mphtm.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «»، شماره۵۲۹۴.
