بهرام میرزای صفوی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَهْرامْ میرْزای صَفَوی، ابوالفتح (۹۲۳-۱۹رمضان۹۵۶ق/۱۵۱۷-۱۱اکتبر۱۵۴۹م)، شاه زادۀ هنرمند و ادیب، فرزند
شاه اسماعیل اول صفوی است. او در
مراغه از مادری که دختر یکی از بیکهای موصللو بود، زاده شد.
بهرام میرزا از نوجوانی در نقاط مختلف
ایران حکومت داشت
و به برادرش شاه طهماسب بسیار نزدیک بود و همواره طرف
مشورت او قرار میگرفت.
از ۹۳۶ق/۱۵۳۰م که حکومت
هرات یافت، اتابکش غازی خان تکلّو، یکی از ادیبان و شاعران را مأمور
تعلیم و
تربیت شاه زاده کرد.
در همین دوره، عبیدالله خان ازبک به هرات لشکر کشید و به رغم طول محاصره سرانجام شکست خورد و گریخت.
اندکی بعد بهرام میرزا به دفع عبدالعزیز پسر عبیدالله خان ازبک که
خوارزم را تصرف کرده بود، رفت و او را شکست داد و رهسپار
مشهد شد و از آنجا به
قزوین نزد شاه رفت.
بهرام میرزا در ۹۴۰ و ۹۴۱ق نیز در
جنگ با عثمانیان شرکت جست و دلیریها نشان داد.
او در ۹۳۴ق در
گیلان و در ۹۴۶ق در
کردستان بود، و در ۹۵۲ق والی
همدان و
خوزستان شد.
بهرام میرزا مدتی نیز گرفتار هجوم عثمانیان و مخالفتهای
القاص میرزا صفوی شد که همسر و دختر وی را گرفته، و به
عراق برده بود.
بهرامی سرانجام در یکی از ییلاقات کردستان درگذشت و در شهر مشهد به خاک سپرده شد. ماده تاریخ
مرگ او را هلاکی همدانی که از پرورش یافتگان بهرام میرزا بود، «حیف از بهرام میرزای حسینی حیف حیف» آورده است.
بهرام میرزا علاوه بر نقش و جایگاه نظامی و سیاسی عصرشاه طهماسب، در ادب و هنر نیز دستی قوی داشت. او را مردی شاعر و موسیقیدان و خوشنویسی چیرهدست شمرده، و از ادب پروران و سخن سنجانش به شمار آوردهاند.
بهرام میرزا در
شعر بهرام و بهرامی تخلص میکرد.
برخی از ابیات او در تذکرهها آمده است.
بهرام میرزا علاقۀ وافری به حمایت و تربیت دانشمندان، ادیبان، شاعران و صوفیان داشت.
وی کتابخانهای در مشهد برآورد
که محل استفادۀ اهل فضل و ادب بود. عبداللطیف قزوینی ادیب و مورخ،
کتاب لب التواریخ خود را به نام او نوشته است.
(۱) یعقوب آژند، تاریخنگاری دورۀ صفویه، صفویان، تهران، ۱۳۸۰ش.
(۲) اسکندربیک منشی، عالم آرای عباسی، تهران، ۱۳۵۰ش.
(۳) محمد اوحدی بلیانی، عرفات العاشقین، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم ۵۳۲۴.
(۴) محمدعلی تربیت، دانشمندان آذربایجان، تهران، ۱۳۱۴ش.
(۵) میرزابیک حسینی جنابذی، روضة الصفویه، به کوشش غلامرضا طباطبایی مجد، تهران، ۱۳۷۸ش.
(۶) امیرمحمود خواندمیر، تاریخ شاه اسماعیل و شاه طهماسب صفوی (ذیل حبیبالسیر)، به کوشش محمدعلی جراحی، تهران، ۱۳۷۰ش.
(۷) حسن روملو، احسن التواریخ، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، ۱۳۵۷ش.
(۸) ریاض الاسلام، تاریخ روابط ایران و هند، ترجمۀ محمدباقرآرام و عباسقلی غفاری فرد، تهران، ۱۳۷۳ش.
(۹) محمدحسن زنوزی، ریاض الجنة، نسخۀ عکسی موجود در کتابخانۀ مرکز.
(۱۰) سام میرزا صفوی، تحفۀ سامی، به کوشش رکنالدین همایون فرخ، تهران، ۱۳۴۷ش.
(۱۱) فاروق سومر، نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعۀ دولت صفوی، ترجمۀ احسان اشراقی و محمدتقی امامی، تهران، ۱۳۷۱ش.
(۱۲) صادق صادقی افشار، مجمع الخواص، ترجمۀ عبدالرسول خیامپور، تبریز، ۱۳۲۷ش.
(۱۳) اصغر منتظر صاحب، عالم آرای شاه طهماسب، به کوشش ایرج افشار، تهران، ۱۳۷۰ش.
(۱۴) احمد غفاری قزوینی، تاریخ جهانآرا، به کوشش محمد قزوینی، تهران، ۱۳۴۳ش.
(۱۵) محمد فخری، روضة السلاطین و جواهر العجایب، به کوشش حسامالدین راشدی، حیدرآباد، ۱۹۶۸م.
(۱۶) قاضی احمد قمی، خلاصة التواریخ، به کوشش احسان اشراقی، تهران، ۱۳۵۹ش.
(۱۷) یحیی قزوینی، لب التواریخ، تهران، ۱۳۶۳ش.
(۱۸) احمد گلچین معانی، کاروان هند، تهران، ۱۳۶۹ش.
(۱۹) محمدقدرتالله گوپاموی، نتائج الافکار، بمبئی، ۱۳۳۶ش.
(۲۰) محمدمحسن مستوفی، زبدة التواریخ، به کوشش بهروز گودرزی، تهران، ۱۳۷۵ش.
(۲۱) زینالعابدین نویدی شیرازی، تکملة الاخبار، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، ۱۳۶۹ش.
(۲۲) علیقلی واله داغستانی، ریاض الشعراء، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، شم ۴۳۰۱.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بهرام میرزا صفوی»، شماره۵۲۶۱.