بهجة الأریب (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
از جمله آثار ارزشمندی است که در زمینه غرائب
قرآن کریم نگاشته شده است.
غریب در کلام عبارتست از کلمه و واژه‌ای که دشوار فهم و به دور از
ذهن باشد. مؤلف با شناخت عمیقی که به
لغت عرب دارد به نگارش اثری مختصر و در عین حال جامع در این باره پرداخته است.
وی اثر خود را برحسب
ترتیب سور قرآن و ترتیب
مصحف منظم ساخته و پس از ذکر تک تک واژگان غریب قرآن به بیان معنا یا معانی مختلف آن با بهره گیری از کتابهای لغت پرداخته و به قرآن کریم و
احادیث نبوی یا اقوال
صحابه و
تابعین و نیز اشعار و امثال و اقوال عرب در تایید معنای مورد نظر استناد جسته است. کتاب حاضر دربرگیرنده آراء و دیدگاههای گوناگونی از ائمه لغت و
مفسران قرآن کریم بوده و مؤلف در بسیاری موارد برای تبیین وجه اختلاف معانی به بیان اختلاف قرائات پرداخته و همچنین اثر خویش را مملو از شواهد حدیثی و نیز آثار صحابه و تابعین و سایر اهل فن در این زمینه نموده است. این کتاب توسط آقای مرزوق علی ابراهیم مورد تحقیق و پژوهش قرار گرفته و وی به ضبط نصوص آن و نیز توثیق آراء و دیدگاههای منقوله و اخراج مصادر آن اقدام نموده و ترجمه برخی از اعلام مذکور در کتاب را آورده است.
کتاب حاضر از ویژگی جامعیت در عین اختصار برخوردار است. علاوه بر این مصنف در تالیف و تصنیف آن از مصادر بسیار مهمی که در زمینه «غریب»
قرآن به نگارش درآمده بهره برده است. مصادری چون: «نزهة القلوب فی تفسیر غریب القرآن العزیز» سجستانی، «تفسیر غریب القرآن» ابو محمد
عبدالله بن مسلم بن قتیبة، «
تفسیر کشاف» زمخشری و غیره. گذشته از آن چه ذکر شد جایگاه و موقعیت علمی و فضل و دانش نویسنده کتاب موجب تمایز این اثر از دیگر آثاری که در این زمینه به نگارش درآمده است، می‌باشد.
کتاب حاضر شامل مقدمه‌ای به قلم محقق و چهار فصل ذیل می‌باشد:
الفصل الاول: در این فصل محقق شرح حالی از نویسنده کتاب به خواننده ارائه می‌نماید.
الفصل الثانی: این فصل مشتمل بر دو مبحث است: المبحث الاول: تعریف الغریب و اهمیته. المبحث الثانی: تراث غریب القرآن.
الفصل الثالث: «الکتاب و مصادره». دارای دو مبحث ذیل است: المبحث الاول: الکتاب و منهجه و اهمیته. المبحث الثانی: مصادر المؤلف.
الفصل الرابع: «المخطوط و توثیقه و منهج التحقیق» در این فصل سه مبحث ذیل توسط محقق مطرح و پس از آن متن کتاب «بهجة الاریب» برحسب ترتیب سوره‌های قرآن کریم آمده است. المبحث الاول: توثیق نسبة الکتاب. المبحث الثانی: وصف مخطوطی الکتاب و عرض نماذج منهما. المبحث الثالث: منهج التحقیق. مؤلف پس از ذکر هریک از واژگان غریب قرآن، به بیان معنای آن به نحو مختصر و جامع می‌پردازد. در پایان کتاب حاضر فهرست
احادیث و آثار، اشعار، لغات، اعلام، مصادر و محتویات و مطالب کتاب درج گردیده است. در بخش فهرست لغات، محقق کتاب ضمن جداولی کلمه غریب موجود در کتاب را در یک ستون و ماده و ریشه آن را در ستونی دیگر ثبت نموده است.
کتاب حاضر دارای دو نسخه خطی به شرح ذیل می‌باشد: ۱- نسخه افست «دار الکتب المصریة» به شماره ۵۴۹. ۲- نسخه افست «مکتبة الاحقاف» یمن (مجموعه آل یحیی) به شماره ۱۲ تفسیر. نسخه حاضر در برنامه با تحقیق آقای مرزوق علی ابراهیم و در قطع وزیری با جلد شومیز در ۶۶۴ صفحه توسط «الحصیئة المصریة العامة للکتاب» در سال ۲۰۲ م منتشر شده است. نوبت چاپ نامعلوم است
نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم
اسلامی.
