بلبلستان (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بُلْبُلِسْتان، کتابی نوشته
محمد فوزی موستاری در
سال ۱۱۵۲ق/ ۱۷۳۹م است.
از نویسنده این کتاب، اطلاعات بسیار اندکی در دست است؛ همین اندازه می‌دانیم که وی اهل موستار
بوسنی و هرزگوین بوده، و در ۱۱۶۰ق/۱۷۴۷م درگذشته است.
از برخی سروده‌های او بر می‌آید که دارای گرایش‌های شیعی بوده است.
از فوزی موستاری بجز بلبلستان، اثر دیگری گزارش نشده است. او چنان‌که خود گفته، این کتاب را به قصد خلق اثری همانند
بوستان و
گلستان سعدی،
بهارستان جامی،
نگارستان کمال پاشازاده و
سنبلستان شیخ شجاع نگاشته است.
بلبلستان دارای ۶ فصل و به تعبیر نویسنده دارای ۶ «خُلد» مجزا است.
خلد اول با عنوان «
کرامت»، مشتمل است بر ۱۴ داستان، در کرامات بزرگان
صوفیه مانند
جنید بغدادی،
ذوالنون مصری و
مولوی.
خلد دوم با نام «
حکمت» شامل داستان‌ها و سخنان حکمت‌آمیز منسوب به بزرگانی مانند
لقمان،
امام محمد غزالی و
شبلی خلد سوم با عنوان «
اخلاص»، گزارش اخلاص
انسان نسبت به
خداوند است، همراه با نقل قول‌هایی از
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) و
امام علی (علیه‌السلام) و نیز نقل داستان‌هایی از صوفیان بزرگ مانند
شیبان راعی و
سفیان ثوری خلد چهارم موسوم به «نکات» که مهم‌ترین فصل کتاب به‌شمار می‌آید. در این فصل از احوال و اشعار مولوی و ۱۱ تن از شاعران پارسی زبان مقیم منطقه بوسنی مانند
درویش پاشا، خسروپاشا، فتوحی، آذری و رشدی سخن به میان آمده است و خود سندی گویا و استوار از نفوذ و حضور زبان و ادب فارسی در حوزه بالکان به‌شمار می‌رود.
خلد پنجم با نام «لطیفه» از دیگر فصول متمایز، و حاوی ۶ داستان مطایبه‌آمیز است.
خلد ششم با عنوان «
سخاوت»، شامل قصه‌ای است نسبتاً بلند درباره
فضل برمکی و سخاوت‌های او.
بلبلستان به پیروی از شیوه
سعدی در نگارش گلستان و به سبک و اسلوب این کتاب نوشته شده است. فوزی داستان‌های بلبلستان را با استفاده از مآخذی مانند
کشف المحجوب هجویری،
تذکره الاولیاء عطار و
مناقب العارفین افلاکی پرداخته، و سپس سروده‌هایی از خود در خلال داستان‌ها آورده است.
لغات و ترکیبات به کار رفته در بلبلستان، در دیگر آثار فارسی کمتر یافت می‌شود. نیز سروده‌های فوزی در این کتاب، بر پایه گویش فارسی - زبانان آن دیار، سامان پذیرفته است. به همین سبب، با استفاده از این اثر می‌توان به اطلاعاتی ارزشمند از ویژگی‌های نثر ادبی و گویش فارسی در آن دیار دست یافت.
دست‌نویس‌هایی چند از بلبلستان باقی است.
این کتاب یک‌بار در ۱۳۱۲ق/۱۸۹۴م در
استانبول چاپ شده.
و در ۱۹۳۵م، ترجمه‌ای از آن توسط م. مالیچ مالیک در
پاریس به طبع رسیده است.
(۱) محمدتقی دانش‌پژوه، ایرج افشار، «نسخه‌های خطی‌فارسی در یوگسلاوی»، نسخه‌های خطی، نشریه کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، ۱۳۴۱ش
(۲) محمد امین ریاحی، زبان و ادب فارسی در قلمرو عثمانی، تهران، ۱۳۶۹ش.
(۳) محمد فوزی موستاری، بلبلستان، نسخه خطی موجود در فرهنگستان علوم یوگسلاوی، شم ۱۸۳۱.
(۳) منزوی، خطی.
(۴) توفیق هاشم‌پور سبحانی، حسام‌الدین آق‌سو، فهرست نسخه‌های خطی فارسی کتابخانه دانشگاه استانبول، تهران، ۱۳۷۴ش.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بلبلستان»، شماره۵۰۱۵.
