بقای صدق

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

بقای صدق یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای شرط لازم در استدلال مباشریِ عکس و نقض است.

---

از میان اقسام استدلال مباشر، در دو قسم یعنی استدلال به عکس -اعم از: عکس مستوی و عکس نقیض- و استدلال به نقض، قضیه معکوس و قضیه منقوض باید از لحاظ صدق، با قضیه اصل مطابقت داشته باشد. اگر مثلاً عکس یکی از اقسام قضایا (موجبه کلیه، موجبه جزئیه، سالبه کلیه و سالبه جزئیه) در همه موارد صادق نباشد آن قضیه را دارای عکس (لازم‌الصدق) نمی‌دانیم. این در حالی است که بقای بر کذب شرط نیست، به این معنا که ممکن است قضیه اصل کاذب باشد، ولی مثلاً عکس کاذب نباشد؛ مثل جایی که موضوع قضیه موجبه از محمولش اعم باشد؛ مانند قضیه «هر حیوانی انسان است» که کاذب است، ولی عکس آن یعنی «برخی انسان‌ها حیوان‌اند»، صادق است.
از این شرط دو قاعده به‌دست می‌آید که دومی بر اولی متفرع است:
۱. هر گاه اصل صادق باشد عکس و نقض آن هم صادق است.
۲. هر گاه قضیه عکس یا نقض کاذب باشد اصل آن هم کاذب است، هر چند از کذب اصل، کذب عکس لازم نمی‌آید.

---

علامه حلی در جوهر النضید یادآور می‌شود که اشتراط بقای صدق در قضیه عکس به حسب اعتبار و اصطلاح است، به خلاف شرط بقای صدق که اعتباری نیست، بلکه لازم است، زیرا عکس و اصل، لازم و ملزوم‌اند و صدق ملزوم (قضیه اصل) مستلزم صدق لازم (قضیه عکس) است.

---

در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

• مظفر، محمدرضا، المنطق.    
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.    
• مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.    

---