بغیة المحتاج فی المجرب من العلاج (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«بغیة المحتاج فی المجرب من العلاج»، تالیف طبیب مشهور
داوود بن عمر انطاکی است. این
اثر ، نگاشته‌ای پیرامون
درمان بیماری‌ها و امراض است.
مؤلف، بر اساس تجربیاتی که در درمان بیماری‌ها به مرور
زمان کسب کرده و نیز بر اساس تتبع فراوانی که در کتب پزشکی داشته، این اثر را تالیف کرده است.
ناگفته نماند که در میانه‌های کتاب گاه با این عبارت روبه رو می‌شویم: «قال الشیخ داود الانطاکی»
و «قال الشیخ داود»
که شاید این عبارت از تصرفات
ناسخ کتاب باشد و ممکن است این کتاب، جمع آوری تحقیقات داود انطاکی به دست یکی از شاگردانش باشد و این شاگرد این اثر را- بدون آنکه نامی از خود ببرد- به
انطاکی نسبت داده است.
از جمله مؤیدات این احتمال، عبارتی است که در خاتمه کتاب هنگام توصیف «کینه» که از گیاهانی است که پزشکان پیشین ذکر نکرده‌اند، آمده است؛ عبارت مذکور چنین است: «هی قشر شجرة تجلب من ینکی دنیا من بلدة تسمی لوکسة و کان ظهورها فی سنة الف و اربعة و ستین
این گزارش، مربوط به سال ۱۰۶۴ ق به بعد است؛ درحالی که داوود انطاکی بنا به قول مشهور، در سال ۱۰۰۸ ق- و حداکثر
سال ۱۰۱۰ ق- درگذشته است.
به هرحال، این اثر، از جمله آثار درخور توجه
طب سنتی است.
این کتاب، شامل یک مقدمه، ۲۰ باب و یک خاتمه است. هریک از ابواب و نیز خاتمه، خود، به چند فصل متعدد تقسیم می‌شوند.
مؤلف، از منابعی همچون کتاب «
قانون »، «
کامل الصناعة »، کتاب
هبة الله تونسی ، کتاب «
کافی » و... بهره برده است.
مقدمه این اثر، در تعریف
طب است.
مؤلف، در چهارده باب اول، امراض
بدن را از سر تا مفاصل یک به یک بیان کرده و راه علاج آنها را متذکر شده است.
باب پانزدهم، در باره حمیات، باب شانزدهم در اورام و بثور، باب هفدهم پیرامون جراحت‌ها، شکستگی‌ها و قروح، باب هجدهم در باره
زینت و
آرایش ، باب نوزدهم پیرامون سموم و گزیدگی حیوانات سمی و باب بیستم درباره قرابادین (شیوه ساخت داروهای ترکیبی) است.
در خاتمه نیز مؤلف به بیان بعضی از ادویه جدیده، شیوه اصلاح ادویه و ساخت بعضی از داروها اشاره می‌کند.
مؤلف دربخش اصلی کتاب که به مبحث بیماری‌ها و درمان آنها مربوط می‌شود، ابتدا بیماری را نام می‌برد و سپس آن را توصیف می‌کند، سپس در پی آن،
علامت آن بیماری را بیان می‌نماید و در پایان، شیوه علاج بیماری مورد نظر را تحریر می‌کند. بخش علاج هر بیماری، مفصل‌ترین بخش است. در این بخش، مؤلف برای هر بیماری معمولا چند دارو و شیوه ساخت آنها را ذکر می‌کند.
کتاب «بغیة المحتاج» همانند بسیاری دیگر از کتاب‌هایی که پیرامون درمان بیماری‌ها نگاشته شده، به همان ترتیب و شیوه تدوین یافته است، البته یک فرق بین این اثر و مبحث بیماری در کتاب‌هایی مثل «قانون» و «کامل الصناعة» وجود دارد و آن این است که مؤلف، این کتاب را به صورت مستقل نگاشته تا کسی که به این اثر مراجعه می‌کند کمتر نیازی به مراجعه به آثار دیگر داشته باشد. تدوین قرابادین به عنوان باب آخر کتاب و نیز بیان ساختن بعضی از ادویه مرکبه (قرص و
معجون و مرهم و شربت و...) در خاتمه کتاب، شاید به همین انگیزه باشد.
ویژگی دیگر این اثر، ذکر تجربیات مؤلف در مداوای امراض است. مؤلف در بسیاری از مواضع، تصریح می‌کند که این شیوه
درمان را خود تجربه نموده است. (بغیة المحتاج، ص۱۵ و ۱۷ و ۱۸ و ۱۹ و...) و این باعث
آرامش خاطر خواننده و
اطمینان او در استفاده از مطالب کتاب می‌شود.
این اثر، بر اساس نسخه خطی‌ای که در سال ۱۲۵۶ ق، تحریر شده و به
همت انتشارات دارالفکر (لبنان)، تصحیح و تحقیق شده است.
در ابتدا مقدمه‌ای پیرامون زندگی و آثار مؤلف نگاشته شده است.
در انتهای کتاب نیز- افزون بر فهرست تفصیلی موضوعات کتاب- فهرست مصطلحات طبی، فهرست مفردات ادویه و اغذیه، فهرست مصطلحات داروسازی همراه با معادل انگلیسی آنها تدوین و تنظیم شده است.
پاورقی‌های نسبتا اندک این اثر، به توضیح واژه و یا عبارتی و نیز مستند نمودن اشارات مؤلف در متن کتاب اختصاص دارد.
نرم افزار جامع طب، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
