بعاث
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بُعاث، نام مکانی در جنوب شرقی
مدینه ، و نام جنگی که پیش از
اسلام ، در آن محل روی داده است.
بعاث در یک میلی یا فاصله راه دو شبه از شهر (مدینه) قرار دارد.
این محل، به سبب آخرین جنگِ میان دو
قبیله اَوس و
خَزرَج که در آن روی داد ( سال ششم پیش از هجرت)
«بعاث الحرب» نیز خوانده شده است.
بعاث را نام دژی از اوس،
و به روایتی از اموال بنی قریظه دانسته‌اند.
واژه بعاث در کتاب العین «بُغاث»،
و در برخی منابع «بُعاث» و بُغاث» ضبط شده است.
جامع‌ترین گزارش جنگ بعاث را ابوالفرج اصفهانی (از جمعِ روایات طبری و ابن کلبی) به دست داده است.
اوس در تدارک جنگ با
خزرج از یهودِ بنی قریظه و بنی نضیر کمک خواست، اما یهودیان، به سبب تهدید شدن از سوی
خزرجیان، به آنان یاری نرساندند و برای تضمین کمک نکردن به اوس، گروگان‌هایی نزد
خزرج نهادند.
اما عمروبن نعمان بَیاضی، رئیس تیره بیاضه از
خزرج، خواستار تصرف زمین‌های حاصل‌خیز بنی قریظه و بنی نضیر شد، و تهدید به
قتل گروگان‌ها کرد، و چون به خواست خود نرسید، آنان را کشت.
یهودیان از این کار برآشفتند و در جنگی کم اهمیت میان اوس و
خزرج، تصمیم به یاری اوس گرفتند و برخی اوسیان را که
خزرجیان رانده بودند، پناه دادند.
همچنین برخی قبایل غَسّانی مدینه، از جمله بنی ثعلبه و بنی زَعورا، با آنان متحد شدند.
در این هنگام، عبدالله بن اُبَیّ، از اشراف
خزرج، اقدام
قبیله خود را تجاوزی آشکار دانست و آنان را از رویارویی بیم داد. در نتیجه، جمعی از
خزرج نیز کنار کشیدند.
با این حال،
قبیله خزرج عمرو بن نعمان بَیاضی را به ریاست خود انتخاب کردند. حُضَیر الکتائب بن سِماک اشهلی نیز رئیس اوس شد
و آنان را بسیج کرد و با یادآوری ستم و تحقیر
خزرج در حق اوس، به تهییج اوسیان پرداخت. از دیگر سران اوس در این نبرد، ابوعامر راهب بن صیفی (بعداً ابوعامر فاسق) بود.
اوس و
خزرج حدود دو ماه در تدارک جنگ بودند و از قبایل عرب هم پیمان خود یاری می‌جستند. آنگاه جنگ سخت و بی سابقه‌ای میان دو گروه در بعاث درگرفت و ظاهراً چند ماه ادامه یافت.
جنگ بعاث (آخرین منازعه اوس و
خزرج) طرفین را به ستوه آورد، و بعد از متارکه، زمینه روانی لازم برای نفوذ و انتشار اسلام را در یثرب فراهم ساخت
به طوری که دو ـ سه سال بعد، دیدارهای پیاپی مردم یثرب با پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم در موسم حج (دهم تا دوازدهم بعثت) به بیعت اول و دوم عقبه و نهایتاً هجرت آن حضرت و سایر مسلمانان به یثرب (مدینه) انجامید.
پس از هجرت، یهودیان از سر کینه ورزی و ناخشنود از همبستگی اسلامی، با یادآوری نبرد بعاث و سرودن اشعاری در آن باره، در پی برانگیختن دشمنی‌های دیرین برآمدند، اما با درایت
پیامبر اکرم به هدف خود نرسیدند.
بعدها
امام موسی کاظم علیه‌السلام در نزدیکی بعاث، قریه صِریا را بنا نهاد.
(۱) ابن جوزی، المنتظم فی تاریخ الملوک والامم، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادرعطا، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
(۲) ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
(۳) ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج ۴، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم (۱۳۷۹).
(۴) ابن منظور، لسان العرب، بیروت ۱۳۷۴ـ۱۳۷۶/۱۹۵۵ـ۱۹۵۶.
(۵) ابن هشام، السیرة النبویة، چاپ مصطفی سقّا، ابراهیم ابیاری و عبدالحفیظ شلبی، بیروت (بی تا).
(۶) علی بن حسین ابوالفرج اصفهانی، کتاب الاغانی، بیروت (بی تا).
(۷) عبدالله بن عبدالعزیز بکری، معجم مااستعجم من اسماء البلاد و المواضع، چاپ مصطفی سقّا، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
(۸) محمد بن احمد ذهبی، تاریخ الاسلام، السیّرة النبوّیة، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، بیروت ۱۴۰۹/۱۹۸۹.
(۹) خلیل بن احمد فراهیدی، کتاب العین، چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، قم ۱۴۰۵.
(۱۰) یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
(۱۱) احمد بن اسحاق یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، بیروت (بی تا).
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائره المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بعاث»، شماره۱۴۵۴.
