بصیری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَصیری د ۴۱ق/۵۳۵م، شاعر دیوانی دوران
عثمانی می‌باشد.
در مقدمه دیوان فارسی او که به خط خود وی نوشته شده، نامش محمد بن احمد بن ابی‌المعالی المرتضی آمده است.
ولی در مآخذ و تذکره‌های موجود، از او به بصیری
و بصیری خراسانی
یاد کرده‌اند. او به سبب ابتلا به بیماری
برص، به آلاجا بصیری بصیری ابلق
نیز معروف بود.
درباره زادگاه بصیری در منابع اختلاف نظر وجود دارد. بیشتر تذکره‌نویسان او را ایرانی تبار و خراسانی دانسته‌اند.
اولیا چلبی، سیاح سده ۱ق/۷م در سیاحت‌نامه خود می‌نویسد: «بصیری در بلاد
عجم تولد یافته است»
اما به عقیده برخی، زادگاه او در محلی نزدیک مرز
ایران بوده است.
برخی نیز در تذکره‌های خود می‌نویسند که بصیری در
بغداد به
دنیا آمده است.
بصیری در جوانی نزد پسران اوزون حسن، حکمران آق‌قویونلو به‌سر می‌برد و قصائدی در مدح آنان می‌سرود. اما درحدود سال۹۲ق/ ۴۸۷م به
هرات رفت و در آن‌جا با
امیر علیشیر نوایی و
جامی آشنا شد.
پس‌از چندی، با غزل‌ها و سفارش‌نامه‌هایی که از آن‌ها گرفته بود، روانه
استانبول شد و به دربار سلطان بایزید دوم راه یافت.
و چون شاعری نکته‌دان و لطیفه‌پرداز بود، داماد پادشاه، اوغرلی سلطان احمد او را به مصاحبت خود برگزید. مدتی نیز به عنوان دفترداری برگزیده شد و از محل درآمد اوقاف
مسجد ایاصوفیه برایش مستمری تعیین گردید.
در تذکره‌ها آمده است که نخستین‌بار، بصیری دیوان اشعار
امیر علیشیر نوایی را به استانبول برد
و بدین‌طریق،
نوایی را به شاعران عثمانی شناساند. از این‌نظر، بصیری در تاریخ ادبیات دیوانی عثمانی اهمیت بسیاری دارد.
بصیری به فارسی و ترکی
شعر می‌سرود. اشعارش ساده، لطیف و مشحون از نکات ظریف و لطایف دلپذیر است. وی چندان رغبتی به صنایع شعری که در زمان او مرسوم بود، نشان نمی‌داد.
وی دارای هجویات و هزلیات و لطیفه‌های فراوانی است و شهرتش بیشتر به سبب همین نکته‌ها و لطیفه‌هاست.
قنالی‌زاده در تذکرةالشعرا برخی از این لطایف را آورده است
اشعار بصیری بیشتر به صورت پراکنده در تذکره‌های مختلف درج شده است.
هر چند در برخی از منابع به دیوان اشعار ترکی او اشاره شده، ولی تاکنون چنین مجموعه‌ای به دست نیامده است.
تنها در انتهای دیوان اشعار فارسی وی حدود ۱۰ شعر ترکی که بیشتر آن‌ها غزل است، به چشم می‌خورد. دیوان فارسی بصیری دارای ۳ قصیده و ۲۱ غزل است و تنها نسخه دست‌نویس آن در کتابخانه سلیمانیه، بخش عاشر افندی مجموعه شم ۹۲ استانبول نگهداری می‌شود.
علاوه بر اینها، از او قطعات ماده تاریخ نیز باقی مانده که برخی از آن‌ها را قنالی‌زاده در تذکرةالشعرا آورده است.
و نیز «عجم‌نامه» به زبان ترکی آذربایجانی که در آغاز دیوان وی آمده است.
از لطایف بصیری تنها گزیده‌ای ناقص در کتابخانه موزه قویون اوغلوی
قونیه نگهداری می‌شود. برخی از لطایف وی نیز در مجموعه لطایف لامی‌زاده گردآوری شده است که بیشتر آن‌ها درباره شاعران و هنرمندان همعصر بصیری است.
بعضی از اشعار بصیری را می‌توان در مجموعه‌های نظیره‌گویی شعرای سده ۰ق/۶م از جمله محمود نظمی ادرنه‌ای ادرنه‌لی متخلص به نظمی ۵۵ق/۵۴۸م یافت.
(۱) آقابزرگ تهرانی، الذریعه.
(۲) شمس‌الدین سامی، قاموس الاعلام، استانبول، ۳۰۶ق.
(۳)
علیشیر نوایی، مجالس النفائس، ترجمه کهن فخری هراتی و محمدبن مبارک قزوینی، به کوشش علی‌اصغر حکمت، تهران، ۳۲۳ش.
(۴) حسن قنالی‌زاده، تذکرةالشعرا، به کوشش ابراهیم قتلوق، آنکارا، ۹۸۶.
(۵) علی اکبر دهخدا، لغت‌نامه دهخدا.
(۶) Eren, M, Evliya ۴ elebi seyahatn @ mesi birinci cildinin kaynaklar o O zerinde bir arast o rma, Istanbul, ۱۹۶۰.
(۷) Gibb, E J W, A History of Ottoman Poetry, London, ۱۹۶۵.
(۸) G N lp o narl o , A,_ Mevl @ n @ m O zesi yazmalar katalogu, Ankara, ۱۹۷۲.
(۹) Meydan Larousse, Istanbul, ۱۹۸۷.
(۱۰) T O rk dili ve edebiyat o ansiklopedisi, Istanbul, ۱۹۷۷.
(۱۱) T O rkiye dianet vakf o Islam ansiklopedisi, Istanbul, ۱۹۹۲.
(۱۲) T O rk ansiklopedisi, Istanbul, ۱۹۶۷.
(۱۳) IA؛
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بصیری»، شماره۴۹۱۶.
