بصائر الدرجات الکبری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
این کتاب نوشته
محمد بن حسن صفار (م ۲۹۰ ق) از علمای
شیعه امامیه و صحابی
امام حسن عسکری علیه‌السّلام است
که درباره شناخت ائمه و خصوصیات امام نوشته شده است.
این کتاب در فضایل
پیامبر اسلام - صلی الله علیه و آله - و
امامان معصوم - علیهم السلام - نوشته شده است. کتاب بصائر
الدرجات از معتبرترین اصول قدمای
شیعه است که از زمان نگارش تاکنون، پیوسته مورد توجه علما و
فقها و بزرگان
شیعه بوده است. علمائی مانند
شیخ کلینی در کتاب
کافی،
شیخ حر عاملی در کتاب
وسائل الشیعه و
علامه مجلسی در
بحارالانوار بسیار به آن استناد نموده‌اند.
این کتاب دارای چند بخش و هر بخش حدود بیست باب است. کتاب بصائر مجموعاً دارای ۱۸۱۸
حدیث می باشد.
شیخ حر عاملی در مقدمه کتاب
وسائل الشیعه می فرماید: «کتاب بصائر
الدرجات نوشته شیخ ثقه و مورد اطمینان
محمد بن حسن صفار می باشد که دارای دو نسخه بزرگ و کوچک است».
در کتاب مذکور موضوعات متعدد و متنوعی مورد بحث قرار گرفته است ؛ از جمله:
۱. ارزش علم
۲. علمای حقیقی پیروان
محمد - صلی الله علیه و آله - می باشند.
۳. مقام و منزلت
ائمه - علیهم السلام -
۴.
امامان وارثان واقعی علم اند.
۵. ودایعی که نزد
ائمه است
و بسیاری از مباحث مهم دیگر.
کتاب بصائر
الدرجات مشتمل بر ۱۸۸۱ حدیث می‌باشد که در ده بخش تنظیم شده و هر بخش حدودا شامل بیست باب است. عناوین برخی بخش‌ها (اجزاء) عبارتند از: ارزش
علم و اینکه علمای حقیقی، آل محمد علیهم‌السّلام هستند، مقام و منزلت ائمه، ائمه وارث علم انبیایند، ودایع پیامبر نزد ایشان است،
اسم اعظم و
علم الکتاب نزد آنهاست، از
مرگ شیعیان خبر دارند، علومی که
پیامبر به
علی علیه‌السّلام آموخت، فرق پیامبران با ائمه.
با آنکه این اثر قدمت زیادی دارد لیکن فصل‌بندی خوبی بر تمام آن حاکم است و مؤلف، عناوین متعددی را برای ابواب انتخاب کرده و در مواردی که عنوانی برای
روایات نیاورده، آن را ذیل «باب نادر» آورده است. یکی از ویژگی‌های این کتاب آن است که مؤلف آن، همه اسناد روایات خود را به طور کامل ذکر می‌کند. اما وی درباره روایات هیچ گونه اظهار نظری ندارد و فقط به نقل آنها پرداخته است.
این اثر مشتمل بر روایت عجیبی درباره مقامات امامان شیعه و گستره علم آنان است. به گونه‌ای که برخی
روایت آن را غالیانه می‌دانند. البته دسته‌ای از همین روایات در کتبی چون کافی نیز آمده است، لیکن صفار مطالب بیشتری در این زمینه نقل کرده است. مامقانی در
تنقیح المقال به نقل از
علامه مجلسی می‌نویسد: شاید علت آنکه ابن الولید استاد
شیخ صدوق ، بصائر
الدرجات را روایت نکرده است (چنانکه
نجاشی و
طوسی در فهرست خود به این نکته اشاره کرده‌اند) مطالب غلو آمیز آن در شان ائمه باشد. با این حال بصائرالدرجات از کتب معتبر و کهن شیعه به شمار می‌رود که از
زمان نگارش تا کنون پیوسته مورد توجه علما و بزرگان قرار داشته و بسیار به آن استناد نموده‌اند؛ چنانکه مرحوم
کلینی در کتاب کافی،
شیخ حر عاملی در کتاب
وسائل الشیعه و علامه مجلسی در
بحار الانوار از آن نقل کرده‌اند.
صفار دو کتاب کوچک و بزرگ با این نام داشته که در این زمان فقط نسخه بزرگ آن در اختیار ماست و گویا مؤلف با افزودن مطالبی بر بصائر صغیر، بصائر
کبیر را نوشته است.
این اثر تا سالهای طولانی، فقط یک چاپ داشت و در سالهای اخیر چاپ دیگری از روی همان نسخه انجام شده است. در عین حال اهمیت اثر سبب شده مراکز حدیثی، چاپ تحقیق آن را در دستور کار خود قرار دهند.
قابل ذکر است که
سعد بن عبدالله اشعری قمی (معاصر صفار) نیز کتابی با همین عنوان داشته که به دست ما نرسیده ولی بخشی از آن در کتاب مختصر البصائر حلی آمده است.
این کتاب، به زبان عربی در یک جلد با تلاش منشورات الاعلمی
تهران در سال ۱۴۰۴هـ . ق منتشر شده است.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «بصائر الدرجات الکبری». نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
