بسمله در قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بسمله ، عبارتی کوتاه برای گفتن یا نوشتن «بِسمِ‌اللّه» یا «بِسمِ اللّهِ الرَحمنِ الرَحیمِ» است.
بسمله مصدری است که از آیه «بِسمِ اللّهِ الرَحمنِ الرَحیمِ» گرفته شده است
و در صورت فعلی «بَسْمَلَ» برای کار کسی که آن را گفته یا نوشته باشد
و به صورت اسم فاعلی «مُبَسْمِل» برای گوینده آن به کار می‌رود،
افزون بر این
واژه بسمله در جایگاه نامی برای
آیه «بِسمِ اللهِ الرَحمنِ الرَحیمِ» نیز می‌نشیند؛ مانند: «البسملة آیة من الکتاب و الفاتحة».
به نقل برخی واژه پژوهان، بسمله از واژه‌های عربی نوپدید است که از عرب
فصیح شنیده نشده؛ اما
ابن سکیت و
مطرزی با نقل شواهدی از شعرای عرب، فصاحت و عربی اصیل بودن آن را
ثابت کرده‌اند. به هر حال استفاده از این‌گونه کلمات در زبان عربی شایع است که از جمله می‌توان به «حَمْدَ لَه» برای «اَلحَمدُ لِلّهِ رَبِّ‌العلَمین» و «
حَوْقَلَه » برای «لا حول و لا قوة إلاّ باللّه» اشاره کرد.
کاربرد واژه بسمله نزد مفسران و غیر آنان رایج است؛
اما در میان روایتهای
شیعه و
سنی تنها
شهید ثانی در
تفسیر آیه بسمله روایتی را به صورت «لا تترک البسملة...» نقل کرده است که درباره آن نیز این گمان وجود دارد که
روایت «لاتدع بسم‌الله الرحمن الرحیم...» در عبارت شهید ثانی تغییر لفظ یافته باشد.
از آیه «بِسمِ اللهِ الرَحمنِ الرَحیمِ» یا «بسم‌الله» به صورت
مختصر با واژه «تسمیه» نیز یاد می‌شود.
این واژه در مباحث فقهی، به ویژه بحث
وجوب ذکر نام
خدا در
ذبح ، کاربرد بیشتری دارد.
همه سوره‌های
قرآن جز
سوره برائت با «بِسمِ اللّهِ الرَحمنِ الرَحیمِ» آغاز می‌شود. این آیه شریفه در آیه ۳۰
سوره نمل هم آمده است: «اِنَّهُ مِن سُلَیمنَ و اِنَّهُ بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیم» که در مجموع ذکر بسمله در قرآن به ۱۱۴ مورد می‌رسد، افزون بر این، آیه «بِسمِ اللّهِ مَجرها ومُرسها»
و دسته‌ای از آیات که مربوط به ذکر نام خدا (اسم‌الله) و
احکام فقهی آن است
و آیاتی که موضوع ذکر،
تکریم ،
قرائت و
تسبیح با نام پروردگار را بیان کرده با بسمله مرتبط است.
آیه کریمه «و اِذا ذَکَرتَ رَبَّکَ فِی القُرءانِ وَحدَهُ ولَّوا عَلی اَدبرِهِم نُفورا»
درباره «بِسمِ‌اللّهِ الرَحمنِ الرَحیمِ» نازل شده است. روایت است که
مشرکان هنگامی که به
تلاوت رسول خدا گوش فرا می‌دادند با شنیدن بسمله روی می‌گرداندند و می‌رفتند و چون
پیامبر از قرائت این آیه فارغ می‌شد باز می‌گشتند.
آشنائی با قرآن؛ الاتقان فی علوم القرآن؛ اسباب النزول، واحدی؛ بحارالانوار؛ البیان فی تفسیر القرآن؛ البیان فی عدّ آی القرآن؛ بیان المعانی؛ تاج‌العروس من جواهر القاموس؛ تاریخ ترجمه از عربی به فارسی؛ تاریخ الامم و‌الملوک، طبری؛ تاریخ قرآن؛ التبیان فی تفسیرالقرآن؛ تحریرالوسیله؛ تفسیر آیات الاحکام؛ تفسیر سوره حمد؛ تفسیر‌العیاشی؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن‌کثیر؛ تفسیر القرآن الکریم، سیدمصطفی خمینی؛ تفسیر القمی؛ التفسیر الکاشف؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیر المراغی؛ تفسیر المنار؛ التفسیر‌المنسوب الی الامام العسکری (علیه‌السلام)؛ تفسیر منهج‌الصادقین؛ تفسیر نورالثقلین؛ توضیح المسائل مراجع؛ تهذیب الاحکام؛ جامع احادیث‌الشیعة فی احکام الشریعه؛ جامع‌البیان عن تأویل آی القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ سنن ابی داود؛ السنن الکبری؛
سیرة النبویه، ابن‌هشام؛ العروة‌الوثقی؛ علوم‌الحدیث (مجله)؛ عون المعبود شرح سنن ابی داود؛ عیون اخبار الرضا (علیه‌السلام)؛ الفتوحات المکیه؛ فرهنگ‌فارسی؛ الفقه علی المذاهب الخمسه؛ الفواتح‌الالهیه؛ الکافی؛ کتاب الخلاف؛ الکشاف؛ کشف‌الاسرار و عدة الابرار؛ الکشف عن وجوه القراءات السبع عللها و حججها؛ لسان‌العرب؛ لطائف الاشارات؛ لغت‌نامه؛ المبسوط؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ المزهر‌فی علوم اللغة و انواعها؛ المستدرک علی الصحیحین؛ مستمسک‌العروة الوثقی؛ مستند‌العروة الوثقی؛ مسند احمد‌بن حنبل؛ المغنی و‌الشرح الکبیر؛ المنجد فی اللغه؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ النشر فی القراءات العشر؛ النکت و‌العیون، ماوردی؛ وسائل‌الشیعه.
دائرة‌المعارف قرآن کریم، مقاله بسمله.
