بسام‌کرد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بسّام کُرد، از نخستین شاعران
زبان فارسی دری است.
بسّام کُرد، از نخستین شاعران
زبان فارسی دری. تاریخ
تولد و
وفات او معلوم نیست، اما از
تاریخ سیستان درمی‌یابیم که در زمان
صفاریان، یعنی در اواسط
قرن سوم هجری می‌زیسته است.
او را
بغلط از قبیله کردها دانسته‌اند
و شاید به همین سبب
ایرج افشار سیستانی در بزرگان سیستان نامی از او نبرده است.
اما کُرد به معنای
چوپان و
صحرانشین است
و با قبایل کرد در غرب ایران نسبتی ندارد و سخن
بازورث که روستاییان و مناطق
بیابانی را رکن اصلی مذهب خارجی می‌داند مؤیّد این مطلب است.
لقب او را گُرد نیز نوشته‌اند.
بسّام از
خوارج محلی سیستان بود که در ابتدا با
یعقوب لیث صفاری (متوفی ۲۶۵) جنگید و پس از آن‌که یعقوب، عمّار رهبر خوارج، را کشت به ملازمان یعقوب پیوست و با پیروی از طریق
محمد وصیف سگزی در
شعر به سخنوری پرداخت.
از آن‌جا که
زبان فارسی در این دوره فاقد صورت رسمی است، در تعیین نخستین
شاعر پارسی گوی اختلاف نظر بسیار است.
در این میان، روایت تاریخ سیستان، به سبب ابتدایی بودن اشعار و
دلالت آن بر وقایع تاریخی، در معرّفیِ محمدبن وصیف سگزی و بسّام کرد و
محمدبن مخلّد به عنوان نخستین شعرای فارسی که در اوایل و اواسط
قرن سوم می‌زیسته‌اند، نسبتاً صحیح‌تر است.
از
قصیدهمدحی بسّام برای
یعقوب این پنج بیت به ما رسیده است :
هرکه نبود او به دل متّهم/ بر اثرِ دعوت تو کرد نعم // عَمر (و) ز عمّار بدان شد بری/ کاوی خلای آور (خلاف آورد) تا لاجرم // دید بلا بر تن و بر جان خویش/ گشت به عالَم تنِ او در اَلَم // مکه حرم کرد عرب را خدای/ عهد ترا کرد حَرم در عجم // هر که در آمد همه باقی شدند/ بازِفنا شد که بدید این حرم.
اگر چه ممکن است در این ابیات و ابیاتی دیگر که از محمدبن وصیف سگزی و محمدبن مخلّد ذکر شده
تصحیف و تصرفی صورت گرفته باشد، اما
خشونت، ناپختگی، قدمت بیان، کاربردِ لهجه‌های محلی و
تلمیحات اسلامی که به صورت
ناپخته ذکر شده است، مطابقت اوزان هجایی با عروض عرب و نقص در اوزان و قوافی آشکار است.
(۱) آنسیکلوپدیا ساوِتیِ تاجیک، دوشنبه ۱۹۷۸ (به خط سیریلی).
(۲) عباس اقبال آشتیانی، مجموعه مقالات عباس اقبال آشتیانی، بخش ۱، گردآوری و تدوین از محمد دبیر سیاقی، تهران ۱۳۶۹ ش.
(۳) ادموند کلیفورد بازورث، تاریخ سیستان: از آمدن تازیان تا برآمدن دولت صفاریان، ترجمه حسن انوشه، تهران ۱۳۷۰ ش.
(۴) محمدتقی بهار، «شعر در ایران»، مهر، سال ۵، ش ۳ (مرداد ۱۳۱۶)، ش ۵ (مهر ۱۳۱۶).
(۵) تاریخ سیستان، چاپ محمدتقی بهار، تهران (تاریخ مقدمه ۱۳۱۴ ش).
(۶) تمدن ایرانی، ترجمه عیسی بهنام، تهران ۱۳۴۶ ش.
(۷) محمد ریاض و صدیق شبلی، فارسی ادب کی مختصرترین تاریخ، لاهور ۱۹۸۷.
(۸) یان ریپکا، تاریخ ادبیات ایران، ترجمه عیسی شهابی، تهران ۱۳۵۴ ش.
(۹) عبدالحسین زرین کوب، سیری در شعر فارسی، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۱۰) عبدالحسین زرین کوب، یادداشت‌ها و اندیشه ها: از مقالات، نقدها و اشارات، تهران ۱۳۵۵ ش.
(۱۱) مصلح بن عبدالله سعدی، متن کامل دیوان شیخ اجل سعدی شیرازی، چاپ مظاهر مصفا، تهران ۱۳۴۰ ش.
(۱۲) علی اشرف صادقی، تکوین زبان فارسی، تهران، (۱۳۵۷ ش).
(۱۳) ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران، ج ۱، تهران ۱۳۶۳ ش.
(۱۴) محمد قزوینی، مقالات علاّ مه قزوینی، گردآورنده عبدالکریم جربزه دار، تهران ۱۳۶۲ـ۱۳۶۶ ش.
(۱۵) محمدبن منوّر، اسرار التوحید، چاپ محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران ۱۳۶۶ ش.
(۱۶) بابامردوخ روحانی، تاریخ مشاهیر کرد، ج ۱، تهران ۱۳۶۴ ش.
(۱۷) الیاس بن یوسف نظامی، هفت پیکر، چاپ وحید دستگردی، تهران ۱۳۱۵ ش.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بَسّام کُرد»، شماره۱۳۰۶.
