بزرگان قم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
صفحات درخشان
قم مملو از نام عالمان و محدثان، فقها و مفسرانی است که سرآمد روزگار بودند و
تقوا و پاکی‌شان به همراه خدمات عظیم علمی و تلاش پیرامون حفظ و نشر علوم
اهل بیت علیهم السّلام، آن بزرگان هنوز هم در آسمان
علم و
تمدن و فرهنگ می‌درخشند و یاد و آثار آنان هدایت‌گر انسان‌ها و اندیشه و تفکرشان می‌باشد که به مقتضای حال اشاره‌ای گذرا به تعدادی از این مشعل‌های فروزان که همگی افتخارات شیعه‌اند می‌نماییم.
نجاشی رجالی بزگ
شیعه وی را چنین می‌ستاید: عالمی سترگ مورد اطمینان و
ثقه که منزلتی عالی دارد و نزد امامان خاصه
حضرت رضا علیه السّلام، موقعیت و جایگاه ویژه‌ای داشت. از عظمت مقام وی همین بس که امام رضا علیه السّلام، به او می‌فرماید: (ای
زکریا بن
آدم)... از خاندان تو بلا دفع می‌شود به خاطر تو هم چنان‌که از اهل بغداد به خاطر
امام موسی کاظم علیه السّلام بلایا دفع می‌شد.
سالی حضرت رضا علیه السّلام از
مدینه به
حج رفتند که
زکریا بن
آدم، هم محمل حضرت بود تا به
مکه رسیدند.
قبر شریف او در مقبره مبارک شیخان قم، نزدیک مرحوم
میرزای قمی است.
گفته شده است که او از
حضرت صادق و کاظم و رضا علیهم السّلام
روایت کرده و کتابی نیز داشته است.
از
زکریا به
آدم نقل شده که گفته است: «اوّل شب وارد بر محضر
امام رضا علیه السّلام شدم، و ابوجریر تازه درگذشته بود که امام برای او طلب رحمت کردند...». قبر شریف او نیز در قبرستان شیخان واقع شده است و
سال رحلتش ۲۰۱ هـ. ق، پس از رحلت
حضرت معصومه علیها السّلام گزارش شده است.
او از محدثین اهل قم است. از
حضرت جواد و
امام هادی علیهما السّلام روایت کرده است و از خواص
امام حسن عسگری علیه السّلام به شمار می‌رفته و از ایشان نیز روایت دارد؛ او علاوه بر این‌که از اصحاب سه امام معصوم علیه السّلام بوده، به عنوان شیخ القمیین نیز اشتهار پیدا کرده است.
طبق نقل شیخ صدوق او به حضور حضرت امام حسن عسگری علیه السّلام تشرف پیدا کرده و با
امام زمان (عج) در آن‌جا دیدار کرده است.
جریان دیگری نیز راجع به این مرد بزرگ نقل شده که حکایت از مقام رفیع و شأن والای او دارد.
شیخ صدوق ضمن حدیثی مبسوط نقل می‌کند: احمد بن اسحاق از امام عسگری علیه السّلام پارچه‌ای به جهت
کفن خود خواست. حضرت، سیزده درهم به او داده و فرمود: این را برای مصارف خودت خرج کن و آن چه را که خواستی هم به تو می‌رسد.
سعد بن عبدالله، راوی خبر می‌گوید: «چون به سه فرسخی حلوان (سرپل ذهاب) رسیدیم، احمد بن اسحاق، تب کرد و سخت بیمار شد، احمد فرمود: امشب مرا تنها بگذارید، از این رو هر کس به خوابگاه خود رفت، نزد صبح ناگاه کافور (خادم امام عسکری علیه السّلام) را دیدم که می‌گوید:خداوند مصیبت شما را با آنچه که محبوب است جبران فرماید و بعد گفت: از
غسل و کفن رفیق شما، احمد، فارغ شدم، اکنون برخیزید؛ او را دفن کنید راستی که او عزیزترین شما در نزد آقایتان امام عسگری علیه السّلام است، آن گاه از
چشم ما غایب شد.
او از اجلّه روات امامیه و معاصر با حضرت
امام حسن عسگری علیه السّلام بوده است. آثار متعدد علمی و روایتی از آن بزرگوار باقی‌مانده و نام برده شده است و معروف‌ترین آن‌ها کتاب تفسیر اوست. و چون وسایط بین ایشان و امام
معصوم کم است از ارزش بسیار بالایی برخوردار خواهد بود. ضمناً پدر او از اصحاب امام رضا علیه السّلام بوده است. او در قم از دنیا رفت و دارای قبه شریفی در باقی‌مانده قبرستان شیخان می‌باشد.
آن بزرگوار، معروف به
ابن‌بابویه است و از او به عنوان صدوق اوّل، نامبرده می‌شود. نجاشی راجع به او می‌گوید: او با ـ حسین بن روح ـ یکی از نواب امام زمان (عج) ملاقات کرد و طی نامه‌ای از امام علیه السّلام فرزند پسری خواسته بود که امام نوشته بودند به زودی دو پسر به تو عطا خواهد شد. و آن گاه دو پسر یکی ابوجعفر، همان صدوق معروف، و دیگری ابو عبدالله برای او متولد شدند.
در جلالت قدر آن بزرگوار همین بس که امام عسگری علیه السّلام در توقیع شریفی که برای او فرستاده، در خطاب به او مرقوم فرمودند:یا شَیخی و معتَمَدی وَ فقیهی؛ ای شیخ من و محل اعتماد من و فقیه من.
او در شهرستان
قم ، تولد یافت و وجود او به برکت دعای حضرت صاحب الامر علیه السّلام بود.
آن بزرگوار در قم، رشد یافت و به
ری مهاجرت کرد.
آثار و تألیفات آن مرد بزرگ، بسیار زیاد است و ظاهراً در میان علمای امامیه، کسی مانند ایشان در کثرت تألیف نداریم. در حالات او آمده است که در سال ۳۵۵ هـ. ق، وارد بغداد شد. شیوخ طایفه، از او استماع حدیث می‌کردند. در میان
قمیین کسی مانند اودر حفظ
حدیث و
روایت و مطالب و کثرت علم، دیده نشده است.
بر اثر شدت اعتماد علماء بر روایات و نقل‌هایش، اشتهار به صدوق پیدا کرد و او را رئیس المحدثین خوانده‌اند. خلاصه آن بزرگوار در
سال ۳۸۱ هـ. ق در حالی که عمر شریفش به هفتاد و چند سال رسیده بود از دنیا رفت و قبر شریفش در شهر ری در راه مرقد
حضرت عبدالعظیم حسنی زیارتگاه دلدادگان علی و آل علی علیه السّلام می‌باشد.
او از علمای بزگ قم در
زمان صفویه بوده است.
شیخ حر عاملی او را با عناوین؛ عالم، محقق، مدقّق،
ثقه ، فقیه، متکلم، محدث جلیل القدر، یاد کرده است. او صاحب تألیفات متعددی از قبیل: شرح تهذیب الحدیث، الاربعین فی فضایل امیر المؤمنین، الفواید الدینیه در ردّ بر حکما و
صوفیه ، و.... این بزرگوار در پایگاه علمی خود،
قم از دنیا رفت و در نزدیکی قبر
زکریا بن آدم مدفون گردید.
آن بزرگوار از اهل قم بوده و اشتهار به حاج آخوند داشته است. مرحوم
آقا بزرگ تهرانی از او به «عالم محقق و فقیه متبحر از اعاظم» یاد کرده است.
او از قم برای تکمیل مراتب علمی به نجف می‌رود و در درس
شیخ انصاری و
میرزای شیرازی شرکت نموده و آن گاه به قم برگشته و مرجع امور مردم و صاحب آثار متعدد علمی گردید.
او در
سال ۱۲۷۳ هـ. ق در قم و در یک خانواده کشاورز تولد یافت و پس از تعلم مقدمات و سطح، به عتبات عالیات رفت. از محضر مرحوم
میرزا حبیب الله رشتی و
آخوند خراسانی استفاده علمی کرد. به قم بازگشت و به جمع مروجین و محققین و مصنفین پیوست. آن بزرگوار طبع لطیفی داشته و اشعار در مدح و مراثی
اهل بیت علیهم السّلام می‌گفته است. او در ماه جمادی الاول سال ۱۳۴۱ هجری در سن ۶۸ سالگی در گذشت و در قبرستان شیخان قم مدفون گردید.
او در سال ۱۲۸۱ هـ. ق در قم متولد شد و بعد از دوره مقدماتی به عتبات عالیات رفت. از دروس بزرگان
نجف بهره‌های فراوانی برد. از عبارات علامه تهرانی استفاده می‌شود که او در دوران تحصیل در کمال فقر و تنگدستی بوده که بعدها به مقام والای اجتهاد نایل شده. او در سال ۱۳۲۲ هـ. ق به زادگاه خود مراجعت کرد. او علاوه بر مراتب عالیه علمی، صاحب مقامات معنوی بالایی بوده و از نهایت تواضع، مخصوصاً در مقابل
آیت الله حائری مؤسس حوزه، که از اخلاص عجیبی برخوردار بود. باری، آن بزگوار در سال ۱۳۵۳ هـ. ق دار فانی را وداع گفت و در
مسجد بالاسر مدفون گردیده.
او در سال ۱۲۸۰ هـ. ق در شهرستان قم متولد شده و بعد از گذراندن مقدمات، به
سامرا رفت و در درس مرحوم
میرزای بزرگ شیرازی و پس از رحلت او در درس
مرحوم فشارکی حاضر شد و سپس به نجف آمده و از درس مرحوم آخوند خراسانی استفاده نمود و در سال ۱۳۲۲ هـ. ق به قم بازگشت و بر اثر علمیّت بالا و مقامات زهد و تقوای معنوی که داشت در نزد عموم طبقات، از احترام خاصی برخوردار بود و در مسجد جامع قم اقامه جماعت می‌نمود و عهده‌دار قضاو فصل خصومات و منازعات بین مردم بود. تا بالاخره در
مسافرت تابستانی که به محلات داشتند در سال ۱۳۶۰ هـ. ق از دنیا رفتند و پیکر پاکش بعد از حمل به قم در رواق حرم نزدیکی
قبر مرحوم حائری مدفون گردید.
او در سال ۱۲۹۳ هـ. ق در قم به دنیا آمد و بعد از مقدمات در سال ۱۳۱۷ به
نجف مشرف گردید و بعد از کسب علوم مختلف به زادگاه خود، قم مراجعت کرد و سرگرم تدریس و تربیت طلاب و ارشاد مردم گردید. و در سال ۱۳۷۰ هـ. ق در موقع ادای فریضه و در حالی که در قنوت جمله «الهنا عاملنا بفضلک» می‌خواند، دار فانی را وداع گفت و
آیت الله بروجردی بر او
نماز خواند و در کنار صحن
حضرت معصومه سلام‌الله‌علیها مدفون گردید.
او در قم متولد شده و پس از گذراندن دوره مقدمات به نجف رفته و بعد از طی دوره‌های مختلف
فقه و اصول و درایه و...، در سال ۱۳۳۱ به
مشهد مهاجرت کرده و بیست و چند سال به تدریس و وظایف مقرّره سرگرم بود و در زمان رضاخان به
کربلا تبعید شده و ده سال در آن‌جا اقامت کرد. ایشان با آن همه
علم و نفوذ مردمی زندگی بی‌آلایش و سراسر صداقت داشتند.
محدث بزرگوار، مرحوم
حاج شیخ عباس قمی ، از ارکان علم حدیث و
روایت در اعصار اخیر، بلکه خود رکن اصلی در این موضوع به شمار می‌رود. او در
سال ۱۲۹۴ هـ. ق در شهر قم به دنیا آمد و بعد از طی مراحل مقدماتی به نجف اشرف رفت و از محضر بزرگان حوزه نجف بهره گرفت و بعد در سال ۱۳۳۲ به مشهد مقدس رفت. او در زندگی خود دارای استقامت و پشت کار عظیمی بود و در طول عمر ۶۵ ساله خود علاوه بر تربیت نفوس بسیار، ۳۳ جلد کتاب ارزشمند و منتشر شده دارد. و او در مرتبه عالی
یقین و
اخلاص قرار داشت و برای علما و کتب آن‌ها احترام خاصی قائل بود. او در اواخر عمر به قصد عتبات عازم نجف اشرف در عراق شد و در شب ۲۳
ذی الحجه سال ۱۳۵۹ هـ. ق از دنیا رفت و در کنار استادش حاجی نوری در یکی از ایوان‌های جنوبی قبلی صحن نجف اشرف دفن گردید.
(۱) محمد طوسی، اختیار المعرفه الرجال.
(۲) محمد اردبیلی، جامع الرواه.
(۳) رجال کشی.
(۴) عباس فیض، گنجینه آثار قم.
(۵) محمد صدوق، کمال الدین.
(۶) نجاشی، رجال نجاشی.
(۷) مقدمه معانی الاخبار.
(۸) آقا بزرگ تهرانی، نقباء البشر.
(۹) سید محمود مرعشی نجفی؛
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «بزرگان قم»، شماره۲۹.
