برهان‌الدین قطب‌عالم
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بُرْهان‌ُ
الدّین‌ِ قُطْب‌ِ عالَم، ابو محمد عبدالله ۹۰-۵۷ق/ ۳۸۸-۴۵۴م، از عارفان بزرگ سلسله
سهروردیه در
شبه‌قاره هند بود.
وی فرزند ناصرالدین محمود
محمد، نواده
جلال
الدین مخدوم جهانیان بخاری
بود و در برخی منابع با عنوان «ثانی
مخدوم
جهانیان» از او یاد شده‌است. خاندان برهان
الدین از سادات بخارا بودند و نسب ایشان به جعفر مثنی، برادر
امام‌حسن‌عسکری (ع) می‌رسید.
شاید به همین سبب است که برخی،
مذهب این خانواده را
امامیه دانسته‌اند.
برهان
الدین در شهر «اُچه»، که اینک از توابع بهاولپور
پاکستان است، متولد شد.
وی ده ساله بود که
پدر را از دست داد و عموی پدرش «شاه‌راجو قتال» د ۲۷ق/۴۲۴م سرپرستی او را بر عهده گرفت. پس از چندی به‌اشاره وی
زادگاه خود را ترک کرد و در ۰۲ق/۳۹۹م عازم شهر پتن شد. در آنجا سلطان مظفر شاه‌اول- که خود از مریدان جد وی بود - به استقبال او آمد.
در همین شهر مدتی نزد علیشیر گجراتی علوم ظاهری و باطنی را فرا گرفت و در
زمره مریدان شیخ‌احمد کهتو درآمد و استاد بر او
خرقه پوشاند و لقب قطب‌عالم به او داد.
وی گذشته از شیخ‌احمد کهتو، از بزرگان دیگری چون
حامد بن محمود حسینی بخاری ، صدرالدین ابن احمد اچی و شیخ نورالدین ابوالفتوح‌شیرازی نیز خرقه دریافت کرد.
در ۱۳ق/۴۱۱م که سلطان‌احمد، شهر
احمدآباد را بنا کرد، برهان
الدین قطب‌عالم به درخواست وی از پتن به آنجا آمد. سلطان‌احمد هنگام ورود او قصیده‌ای را که‌در
مدح وی سروده بود، قرائت کرد.
پس از حضور برهان
الدین در احمدآباد، مسجدی نیز در محله اساول برای او بنا شد. وی سپس به روستای «بَتوه» در نزدیکی احمد آباد - که‌سلطان‌احمد آن را به وی واگذار کرده بود - رفت و بقیه عمر را در آنجا گذرانید.
سال درگذشت برهان
الدین را ۵۰ ق و ۵۶ق
نیز ذکر کرده‌اند. پیکر برهان
الدین ابتدا در اساول به خاک سپرده شد، اما پس از روز بعضی از خلفای وی
مصلحت دیدند که آن را به بتوه منتقل کنند.
پادشاهان تیموری هند بارها مزار وی را
زیارت کردند و اینک نیز
آرامگاه وی
زیارتگاه مردم آن دیار است. همچنین موقوفاتی برای تهیه هزینه عُرس و مخارج معاش سجاده نشینان و فرزندان قطب عالم سادات قطبیه اختصاص داده شده بود.
برای برهان
الدین کراماتی نیز ذکر کرده‌اند.
پس از وی، فرزند اولش معروف به شاه عالم، خلیفه و جانشین وی گردید.
(۱) ابوالفضل علامی، آیین اکبری، لکهنو، ۸۹۳م.
(۲) محمد داراشکوه، سفینة الاولیا، کانپور، ۸۸۴م.
(۳) عبدالحق دهلوی، اخبار الاخیار، دهلی، ۳۳۲ق.
(۴) شاهنوازخان، مآثر الامراء، به کوشش میرزا اشرف علی، کلکته، ۳۰۹ق/۸۹۱م.
(۵) عبدالحی، نزهة الخواطر، حیدر آباد دکن، ۳۷۱ق/۹۵۱م.
(۶) غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیا، کانپور، ۳۳۲ق/۹۱۴م.
(۷) محمد غوثی شطاری، گلزار ابرار، به‌کوشش محمد ذکی، پتنه، ۹۹۴م.
(۸) علی محمد گجراتی، مرآة احمدی، بمبئی، ۳۰۷ق/۸۸۸م.
(۹) لعلی بدخشی، ثمرات القدس، به کوشش کمال حاج سیدجوادی، تهران، ۳۷۶ش.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «برهان‌الدین قطب‌عالم»، ج۱۲، ص۲۶.
