برهان‌الدین فاضل تونی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
برهان الدین تونی، معروف به برهان الدین فاضل تونی، دولتمرد و لشکری قرن یازدهم و دوازدهم است.
فرزند ملامیر تونی و برادرزاده و داماد ملاعلاءالملک فاضل خان.
در شوال ۱۰۷۳ به دعوت اورنگ زیب (حک: ۱۰۶۸ـ ۱۱۱۸) از
ایران به
هندوستان رفت
و به پاداش خدمات عمویش به دربار شاهجهان (حک: ۱۰۳۷ـ ۱۰۶۸) و اورنگ زیب، و به سبب فضل و دانشِ خود، به دربار اورنگ زیب راه یافت؛ چنانکه در آن‌جا هشتصد پیاده و ۱۵۰ سوار زیر نظر او بودند.
برهان الدین، در سال‌های مختلف، به مناصب دیوانی پایتخت، شاهجهان آبادد: دیوانیِ تن، و خانسامانی پادشاه رسید و دو هزار پیاده و چهار صد سوار را در اختیار گرفت
و در ۱۱۰۹، والی
کشمیر شد.
طی این سال‌ها لقب‌های قابل خان، اعتمادخان، و فاضل خان دریافت کرد.
در ۱۱۱۱، اورنگ زیب به او پیشنهاد کرد که به نیابتِ شاهزاده معظم،
حکومت لاهور را به دست بگیرد اما او قبول نکرد و در ۱۱۱۲ یا۱۱۱۳ در
برهانپور درگذشت.
برهان الدین فردی وظیفه شناس و با استعداد بود و همین خصایص مایه پیشرفت او شد.
در زمان امارتش در کشمیر، مالیات بر غلّه و دامداری را لغو کرد.
احداث مساجد، رباط‌ها، باغ‌ها، سدها، سرایها، مدارس و حمام‌ها، و همچنین، سدِ هفت چنار، خانقاه حسن آباد و جوگی لنگر در کشمیر از یادگارهای زمان اوست.
موی مبارک منسوب به
حضرت رسول اکرم صلّی اللّه علیه وآله وسلّم در عهد او به کشمیر آورده شد و امروز هم خانقاه موی مبارک، معروف به بَل شریف، مورد احترام
مسلمانان شبه قاره است.
به علما و مشایخ و شعرا احترام می‌گذاشت و آنان را به مجلس خود می‌خواند.
میرزا داراب بیگ جویای تبریزی (متوفی ۱۱۱۸) مدّاح او، مثنویاتِ حسن معنی و تعریف چراغان دل را به تشویق وی سروده است.
(۱) میرعبدالرزاق اورنگ آبادی، مآثرالامراء، ج ۳، کلکته ۱۸۹۱.
(۲)
محمد بختاورخان، مرآة العالم: تاریخ اورنگ زیب، چاپ ساجده س علوی، لاهور ۱۹۷۹.
(۳)
محمد بن رستم بدخشی، تاریخ
محمدی، علیگره ۱۹۶۰، ص ۱۴.
(۴) کاظم
محمد، عالمگیرنامه، کلکته ۱۸۶۸.
(۵) محمداعظم شاه، تاریخ کشمیر اعظمی، لاهور۱۳۰۳، ص ۱۹۰.
(۶) محمدساقی مستعدخان، مآثر عالمگیری، کلکته ۱۸۷۱، ص ۳۶۹.
(۷) محمدشریف معتمد نَخشَبی، اقبال نامه، کلکته ۱۸۶۵.
(۸) محمدطاهر
بن حسین وحید قزوینی، انشا، لکهنو ۱۲۶۰.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «برهان الدین تونی»، شماره۱۱۰۵.
