برخورد با اذیت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در قرآن، برای پیشگیری یا مقابله با اذیّت، راه‌هایی سفارش شده است: در بعضی موارد که انسان توان مقابله را ندارد، نباید زمینه آزار رسانی دیگران را فراهم آورد.
برای مثال، زمانی که مشرکان با شنیدن صدای نماز و قرائت قرآن پیامبر به مقدّسات ناسزا می‌گفتند و به‌سوی پیامبر سنگ می‌انداختند، پیامبر مأموریّت یافت تا
نماز را چنان بخواند که به گوش مشرکان نرسد.
آیه۵۹ احزاب نیز به منظور جلوگیری
از دست یازی فاسقان به زنان آزاد مؤمن، به جهت شباهت لباس و پوششان به کنیزان، به آنان استفاده
از روسری‌های بلند را یادآور می‌شود:
«یُدنینَ عَلَیهِنَّ مِن جَلـبیبِهِنَّ... فَلایُؤذَینَ»؛ پس برای امنیّت زنان
از آزار فاسقان، افزون بر عفاف باطن، عفاف کامل ظاهر و حتّی رعایت متانت در راه رفتن و سخن‌گفتن نیز لازم است.
برخی این آیه را فرمان به دوری
از مواضع تهمت دانسته‌اند که سبب اذیّت‌است.
در مواردی که منشأ اذیّت، ستیز عقیدتی بوده، به خطر افتادن جان، مال یا آبروی مؤمن را باعث می‌شود، پنهان ساختن باور درونی و اظهار عقیده‌ای مخالف آن (
تقیّه ) مجاز است؛
چنان‌که عمّار در زیر شکنجه‌های سخت مشرکان اظهار
کفر کرد
از این‌رو طبق روایات در‌صورتی که اظهار تشیّع پیامدهای زیان‌باری داشته باشد، تقیّه جایز، بلکه
واجب است؛ بدین جهت، تقیّه، سپر و حرز مؤمن دانسته شده است.
مقابله با آزار دهندگان در‌صورت امکان و نیز مصلحت نداشتن سکوت و خویشتنداری، جایز یا واجب است؛ چنان‌که با هجرت مسلمانان به مدینه و فراهم آمدن توان مقابله با مشرکان، به آنان اجازه مقابله داده شد یا مسلمانان برای رهایی مردان، زنان و کودکان مستضعف که در مکّه مانده بودند، به
جنگ با مشرکان مأمور، و در
مدینه ، آزاردهندگان به تبعید و قتل تهدید شدند
امّا در مواردی که مقابله با آزار دهندگان، غیر ممکن و سکوت و خویشتنداری اثری تربیتی داشته باشد، به صبر و استقامت، و استمداد
از خداوند و
تقوا سفارش شده است
چنان‌که پیامبران و پیروانشان با توکّل بر خداوند در برابر آزار مشرکان صبر می‌کردند
برخی،
از این آیه استفاده کرده‌اند که استقامت در برابر آزار و رنج، خود نوعی توکّل است؛ چنان‌که در آیه۴۸ احزاب
درباره پیامبر اسلام آمده: «ودَع اَذهُم و تَوَکَّل عَلَی اللّهِ» که صابران بر رنج، مقام متوکّلان را می‌یابند.
آیات ۳۳ـ۳۴ انعام
۳۵ احقاف
و ۳۹ ق
با یادآوری استقامت پیامبران پیشین و پیروانشان
از پیامبر و مسلمانان می‌خواهند تا در برابر آزار مشرکان شکیبا باشند. آیه۱۰ عنکبوت
منافقان و عافیت طلبان را که با اندک سختی،
از دین برمی‌گردند، نکوهیده است: «ومِنَ النّاسِ مَن یَقولُ ءامَنّا بِاللّهِ فَاِذا اوذِیَ فِی‌اللّهِ جَعَلَ فِتنَةَ النّاسِ کَعَذابِ اللّهِ». برخی، منظور
از ایذا را در این آیه، مشقّت و سختی عباداتی چون جهاد دانسته‌اند که گروهی به بهانه مشقّت،
از زیر آن شانه خالی می‌کنند.
به‌طور کلّی شاید این آیه درباره کسانی باشد که ایمان واقعی ندارند و تا زمانی که آزار نشوند، اظهار ایمان می‌کنند و معتقدند که عقلا نباید خود را برای ایمان، به زحمت و عذاب انداخت؛ بدین جهت، با اندک سختی به شرک می‌گرایند.
افزون بر این موارد، گاهی با
نیکوکاری و تألیف قلوب
از راه‌های شرعی می‌توان
از آزار دیگران کاست یا حتّی محبّت آنان را به‌دست آورد. گروهی، بعضی ازدواج‌های پیامبر را مانند ازدواج او با
ام‌حبیبه از دختران خاندان
ابی‌سفیان به این منظور دانسته‌اند.
در پاره‌ای موارد نیز خداوند، پیامبران و مؤمنان را
از آزار مشرکان رهانیده یا بر یاری آن‌ها وعده داده است؛ به‌طور مثال پیامبر اسلام دفع شرّ ریشخندگران را وعده داد
و بدین‌سان،
ابولهب از سرسخت‌ترین دشمنان پیامبر به نفرین الهی گرفتار شد
چنان‌که هریک
از پیامبران پیشین را نیز پس
از بردباری، به نوعی یاری کرد: «ولَقَد کُذِّبَت رُسُلٌ مِن قَبلِکَ فَصَبَروا عَلی ما کُذِّبوا واوذوا حَتّی اَتـهُم نَصرُنا».
ابراهیم را
از آتش رهانید،
و موسی را
از آزار
افترا و
تهمت تبرئه کرد.
هم‌چنین در سوره احزاب پس
از بیان راه پیشگیری
از دست یازی فاسقان به زنان مؤمن، پیامبر و مؤمنان را به تسلّط بر منافقان، در‌صورت ادامه آزار رسانی آنان وعده داده است
چنان‌که خداوند، پیامبر را هنگام قرائت قرآن و به پا داشتن نماز،
از دید کافران پنهان نگه می‌داشت و بدین‌سان
از آزار مشرکان
از‌جمله ابوسفیان، نضربن حارث، ابوجهل و ام‌جمیل مصون می‌ماند
: «و‌اِذا قَرَأتَ القُرءانَ جَعَلنا بَینَکَ و بَینَ الَّذینَ لایُؤمِنونَ بِالأخِرَةِ حِجابـًا مَستورا». برخی، مقصود
از «حجاب مستور» را دوری کافران
از قرآن و هدایت و شفای آن دانسته‌اند که در مقایسه با وجه پیشین بعید به نظر می‌رسد.
آیات ۱۱۰ـ۱۱۱ آل‌عمران
پس
از آن‌که امّت اسلام را به جهت
امر به معروف و ن
هی از منکر و... بهترین امّت معرّفی کرده، به مؤمنان وعده داده که
از سوی کافران جز آزاری اندک، به آنان زیانی نخواهد رسید: «کُنتُم خَیرَ اُمَّة... لَن‌یَضُرّوکُم اِلاّ اَذیً...». این مصونیت به جهت یاری خداوند است که اهل‌کتاب بر زیان رسانی به مؤمنان قدرت نمی‌یابند و فقط به اذیّت زبانی آنان می‌پردازند.
در ادامه، چنین وعده داده که اگر اهل‌کتاب
از حدّ آزار زبانی پا را فراتر گذارند و به
جنگ بپردازند، شکست خواهند خورد. با توجّه به این آیه و استثنای حقیقی (متّصل) «أذی»
از «ضرر»، چنین برداشت می‌شود که «ایذا» پایین‌ترین حدّ ضرر، یعنی گفتار آزاردهنده است؛
البتّه محقّقان، منقطع‌بودن این استثنا را که
از سوی برخی ادّعا شده است، مردود دانسته‌اند.
دائرة المعارف قران کریم جلد دوم، برگرفته از مقاله"اذیت"
