برادوست
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
دهستان بَرادوست، یکی از ۳
دهستان بخش صومای برادوست شهرستان
اورمیه، واقع در استان
آذربایجان غربی است. این دهستان از شمال به دهستانهای انزل جنوبی و صومای جنوبی، از خاور به دهستان نازلوچای، از جنوب به دهستان ترگور و از باختر به
ترکیه محدود است.
بزرگ‌ترین رودخانه‌ای که از این
دهستان می‌گذرد، برادوست است که از شعب نازلوچای به شمار می‌آید و بخشی از زمینهای کشاورزی منطقه را آبیاری می‌کند. رود برادوست، در درّه باژِر جریان دارد و پس از ریختن به رود اَرَزین، نازلوچای خوانده می‌شود.
مشیرالدوله آن را
آب برادوست ثبت کرده است.
از کوههای این دهستان کوتول و دم دم را می‌توان نام برد.
آب و هوای برادوست نسبتاً سرد و نیمه‌مرطوب است.
آبادیهای آن در
دشت و
درّه و
تپه قرار گرفته، و
کوه قندیل در مغرب آن واقع است.
دهستان برادوست در ۱۳۷۵ش دارای ۴۷۷، ۱۷نفر جمعیت و ۵۴ آبادی مسکونی بوده است.
در گذشته حدود دو هزار خانوار از طوایف ایل شکاک در محال برادوست زندگی می‌کرده‌اند و قشلاق بخشی از ایل سادات نیز در این ناحیه بوده است.
مرکز دهستان برادوست روستای رَوَند سفلی در ۳۷ و۴۳ عرض شمالی و ۴۴ و ۴۳ طول شرقی و در ارتفاع ۵۴۰، ۱ متری از سطح
دریا قرار گرفته، و جمعیت آن در ۱۳۷۵ش، فقط ۱۳۲ نفر بوده است.
این آبادی در ۹ کیلومتری خاوری
شهر سِرو واقع شده است.
سرو تنها شهر بخش صومای برادوست، واقع در مرز
ایران و
ترکیه، در محدوده این دهستان قرار گرفته است.
سرزمین برادوست به سبب موقعیت سوق‌الجیشی و هم مرز بودن با
دولت عثمانی درگذشته و ترکیه امروزی و نیز نزدیک بودن به
خاک عراق، از حساسیت و اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در ۱۰۱۴ق/۱۶۰۵م،
سنان پاشا چغال اوغلی، سردار
عثمانی با لشکری انبوه از جانب باختر وارد خاک ایران شد. شاه عباس اول (سل ۹۹۶- ۱۰۳۸ق/۱۵۸۸-۱۶۲۹م)، سبحان وردی خان را به
حکومت اورمیه برگماشت و مأمور دفع عثمانیها کرد. بخشی از سپاه
عثمانی وارد صومای برادوست شدند و به طرف اورمیه در حال پیشروی بودند که میان امیرخان حاکم مَحال یاد شده، با عمر
پاشا سردار دیگر
عثمانی جنگ سختی در این منطقه در گرفت که منجر به شکست فاحش و فرار سپاه مهاجم شد.
در ۱۱۵۸ق/ ۱۷۴۵م،
نادرشاه افشار (سل ۱۱۴۸-۱۱۶۰ق/۱۷۳۵-۱۷۴۷م) راهی
آذربایجان شد و پس از توقف در صائین قلعه (شاهین دژ امروزی) به طرف جلگه اورمیه رهسپار شد و در گوگ تپه (نزدیک این شهر) اردو زد و به بررسی اوضاع شهر پرداخت، سپس چند روز در قیز قلعه از روستاهای مَحال برادوست اقامت نمود.
در ۱۲۴۶ق/۱۸۳۰م، هنگامی که عباس میرزا نایب‌السلطنه (۱۲۰۲- ۱۲۴۹ق/۱۷۸۸-۱۸۳۳م) در
کرمان بود، اوضاع آذربایجان، به ویژه مرزهای ایران و
عثمانی و از جمله صومای و برادوست سخت آشفته و به هم ریخته شد و
خیانت برخی امرای ایرانی نیز مزید بر علت گشت. به تحریک حاکم رواندوز (راوندوز)، نیروهای
عثمانی به مناطقی از ایران هجوم آوردند و به
قتل و
غارت پرداختند، اما چون دولت
عثمانی مقهور دولت
روسیه شده بود و با
مصر نیز منازعه داشت، امکان دفع آنان از جانب ایران میسر گشت. جهانگیر میرزا به همراه امیرنظام (محمدخان زنگنه) با تجهیزات جنگی به صحرای محمودیه شتافتند و از حاکمان شهرهای وان، بایزید و رئیس طایفة اکراد دلجویی کردند و این امر بسیار مؤثر واقع شد و آرامشی در سرحدات
کردستان به وجود آمد و حتی سرداران ایران را به گشودن قلعة وان تحریض کردند.
در ۱۲۹۷ق/۱۸۸۰م، شیخ عبیدالله، شورشی معروف کُرد، یکی از خلفای خود را با ۴ هزار تن از راه محال برادوست، برای تسخیر و ایجاد ناامنی به اورمیه گسیل داشت.
یک سال پس از این واقعه (در ۱۲۹۸ق)، ایل شکاک در منطقة برادوست عصیان و نافرمانی پیش گرفتند و باعث ناامنی و اغتشاش در آن نواحی شدند و سرانجام با دادن نزدیک به ۲۰۰ نفر کشته به دست نیروهای دولتی تسلیم شدند.
از نوشته‌های منابع چنین استنباط می‌شود که وسعت برادوست در گذشته بیش از دهستان امروزی بوده، و از آن با نام‌ِ «ولایت» و «مَحال‌ِ» برادوست یاد شده است.
بقایای کاروانسرایی در سرو از محال برادوست باقی است.
قلعة باستانی «دم دم» که در زمان
شاه عباس اول تعمیر و بازسازی شده بود و امروزه خرابه‌های آن بر جای مانده، در محدوده محال برادوست قرار دارد. اسکندربیک منشی شرح مبسوطی در استحکام و ویژگیهای این دژ نظامی و تاریخی - و بخشهای مختلف آن - بیان داشته است.
تپّه‌های باستانی ربط و هَنگَروان واقع در این دهستان در شمار آثار تاریخی به ثبت رسیده است.
روستایی نیز با نام برادوست در خاک
عثمانی قرار داشته است.
که پس از استقلال عراق (۱۳۳۹ق/۱۹۲۱م) از ترکیه جدا و جزو خاک عراق شد.
همچنین برادوست نام قبیله‌ای از قبایل زیبار کُرد است که در ایران، عراق و ترکیه پراکنده‌اند.
در شرف‌نامه به فرمانروایان این قبیله به تفصیل اشاره شده است.
(۱) اسکندربیک منشی، عالم آرای عباسی، به کوشش محمداسماعیل رضوانی، تهران، ۱۳۷۷ش.
(۲) ابراهیم اسکندری‌نیا، ساختار سازمان ایلات و شیوة معیشت عشایر آذربایجان غربی، اورمیه، ۱۳۶۶ش.
(۳) اشمیت، د آ، رحلة الی رجال شجعان فی کردستان، ترجمة جرجیس فتح‌الله، بیروت، ۱۹۶۴م.
(۴) علی افشار، «شورش شیخ عبیدالله»، همراه تاریخ افشار (هم، افشار محمودلو).
(۵) ایرج افشار سیستانی، نگاهی به‌آذربایجان غربی، تهران، ۱۳۶۹ش.
(۶) افشار محمودلو، عبدالرشید، تاریخ افشار، به‌کوشش محمود رامیان و پرویز شهریار افشار، تبریز، ۱۳۴۵-۱۳۴۶ش.
(۷) شرف‌خان بدلیسی، شرف‌نامه، به کوشش محمدعباسی، تهران، ۱۳۴۳ش.
(۸) محمدحسین پاپلی یزدی، فرهنگ آبادیها و مکانهای مذهبی کشور، مشهد، ۱۳۶۷ش.
(۹) محمود پدرام، «بر فراز دم دم»، هنر و مردم، تهران، ۱۳۵۴ش، شم ۱۵۱.
(۱۰) محمد تمدن، اوضاع ایران در جنگ اول یا تاریخ رضائیه، تهران، ۱۳۵۰ش.
(۱۱) عباس جعفری، رودها و رودنامة ایران، تهران، ۱۳۷۶ش.
(۱۲) محمود دُرّه، القضیة الکردیة، بیروت، ۱۹۶۶م.
(۱۳) علی‌دهقان، سرزمین زردشت، تهران، ۱۳۴۸ش.
(۱۴) محمدامین زکی، تاریخ الدول و الامارات الکردیة فی العهد الاسلامی، ترجمة محمدعلی عونی، قاهره، ۱۳۶۷ق/ ۱۹۴۸م.
(۱۵) سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۷۵ش)، شناسنامه آبادیهای کشور، شهرستان اورمیه، مرکز آمار ایران، تهران، ۱۳۷۶ش.
(۱۶) سرشماری عمومی نفوس و مسکن (۱۳۷۵ش)، نقشة آبادیها، استان آذربایجان غربی، ۱۳۷۹ش.
(۱۷) عباس عزاوی، عشائر العراق، قم، ۱۳۷۰ش/۱۴۱۱ق.
(۱۸) فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور (نازلو)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، ۱۳۷۵ش.
(۱۹) نصرت‌الله مشکوتی، فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران، تهران، ۱۳۴۹ش.
(۲۰) محمدجواد مشکور، نظری به تاریخ آذربایجان و آثار باستانی و جمعیت‌شناسی آن، تهران، ۱۳۴۹ش.
(۲۱) جعفر مشیرالدوله تبریزی، رسالة تحقیقات سرحدیه، به کوشش محمد مشیری، تهران، ۱۳۴۸ش.
(۲۲) نشریه دفتر تقسیمات کشوری، معاونت سیاسی اجتماعی وزارت کشور، تهران، ۱۳۷۹ش، شم ۲.
(۲۳) نقشة راهنمای عراق، گیتاشناسی، تهران، ۱۳۶۵ش، شم ۱۸۴.
(۲۴) نقشة سیاحتی و گردشگری استان آذربایجان غربی، گیتاشناسی، تهران، ۱۳۸۰ش، شم ۳۴۸.
(۲۵) رضا قلی هدایت، ملحقات روضة الصفا، تهران، ۱۳۳۹ش.
(۲۶) ایران، وزارت کشور، معاونت سیاسی و اجتماعی، دفتر تقسیمات کشوری، سازمان تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران، تهران ۱۳۷۴ ش.
(۲۷) حسینعلی رزم آرا، فرهنگ جغرافیائی ایران (آبادیها)، ج ۴، استان سوم و چهارم (آذربایجان)، تهران ۱۳۵۵ ش، ص ۸۴.
(۲۸) علی رزم آرا، جغرافیای نظامی ایران: آذربایجان باختری، تهران ۱۳۲۰ ش، ص ۱۰.
(۲۹) جعفر بن محمد تقی مشیرالدوله تبریزی، رساله تحقیقات سرحدّیه، چاپ محمد مشیری، تهران ۱۳۴۸ ش.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «برادوست»، شماره۴۶۸۱. دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «برادوست»، شماره۸۵۷.
