بدرالدین اسحاق بخاری دهلوی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بدرالدین اسحاق بخاری دهلوی، از عرفای شبه قاره در
قرن هفتم می‌باشد.
نسب او را به عمرالاشرف، فرزند امام
زین العابدین علیه‌السلام می‌رسانند.
بدرالدین در
دهلی‌زاده شد و همان‌جا پرورش یافت.
بدرالدین در نزد پدرش دانش آموخت و در مدرسه معزیه به تدریس پرداخت؛ سپس برای تکمیل دانسته‌های خود، عازم
بخارا شد.
در میان راه بخارا، چون به اَجُودهَن (پاک پَتَّن کنونی در پنجاب
پاکستان) رسید، با
شیخ فریدالدین مسعود گنج شکر دیدار کرد و تحت تأثیر جذبه او قرار گرفت و خدمتگزاری خانقاه و مصاحبت او را اختیار کرد و زیر نظر وی، مراحل سلوک را پیمود و ریاضتهای صوفیانه را به انجام رساند.
شیخ به پاس شایستگی بدرالدین، او را خادم خاص خویش کرد و خرقه خلافت پوشانید و دختر خود، بی‌بی فاطمه، را به همسری او درآورد.
بدرالدین تا هنگام درگذشت
شیخ، در خانقاه او به کارهایی مختلفی مشغول بود.
کارهایی چون نوشتن خلافتنامه‌ها و اجازه نامه‌های تدریس، و تعویذ برای حاجتمندان، سر تراشیدن مریدان تازه، گزارش عرضداشت‌های مردم به
شیخ،
امامت نماز در خانقاه، آوردن هیزم و مانند آن می‌پرداخت؛ با این‌که
شیخ می‌خواست او را، مانند برخی مریدان دیگر، برای ارشاد و دستگیری از خلق به شهرهای دیگر بفرستد، نپذیرفت و حضور در کنار
شیخ را ترجیح داد.
با وفات
شیخ فریدالدّین (بعد از ۶۶۹)، فرزند او
شیخ [[|بدرالدّین سلیمان]] بر سجّاده خلافت نشست، و بدرالدین اسحاق نیز کار خود را به عنوانِ خادمِ خاص، ادامه داد.
پس از مدتی، به دلیل سعایت بدخواهان و حاسدان،
خانقاه را ترک کرد و در
مسجد جامع شهر اقامت گزید و بقیه زندگی را به تدریس و وعظ و ارشاد گذراند.
بدرالدین در ۶۹۰، در اجودهن، درگذشت و در صحن مسجد جامع قدیم آن‌جا به خاک سپرده شد
می‌رخورد
ضمن بیان بعضی وقایع و احوال، مناسبات بدرالدین اسحاق را با
نظام الدّین اولیا،
بدرالدین سلیمان،
سید محمد کرمانی (جد می‌رخورد)،
قاضی صدرالدین (حاکم اجودهن)،
سید مبارک علوی (پدر می‌رخورد)،
خواجه یعقوب (پسر
شیخ فریدالدین گنج شکر) و
شیخ علاءالدین (نواده فریدالدین) بیان کرده است.
خواجه نظام الدّین احترام و بزرگداشت بسیاری در حق بدرالدین معمول می‌داشت و به گفته می‌رخورد
تا وقتی که وی زنده بود، به احترامش، از هیچ‌کس
بیعت نگرفت.
پس از مرگ بدرالدین نیز همسر و دو فرزند بازمانده از او را نزد خود به دهلی خواند و
کفالت آنان را، با نظارت خاص خود، به عهده گرفت.
به بدرالدین اسحاق دو کتاب نسبت داده‌اند:
۱) اسرارالاولیاء که مجموعه گفتارهای فریدالدین گنج شکر به فارسی است و بدرالدّین آن‌ها را در۲۲ فصل جمع و مرتب کرده است.
نسخه‌های خطی آن در کتابخانه‌های مختلف یافت می‌شود و نشانیِ شانزده نسخه خطی و نیز فهرست فصول آن در فهرست مشترک نسخه‌های خطی فارسی پاکستان
آمده است.
این کتاب در لکهنو (۱۸۷۶، سنگی وزیری، ۹۴ ص) و کانپور (۱۹۱۷، سنگی وزیری، ۹۴ ص) به چاپ رسیده است.
چاپ اخیر ظاهراً همان است که در مطبعه منشی نولکشور در ۱۳۳۵ انجام گرفته
و ترجمه اردوی آن (از سیدمحمد عبدالاحد) در ضمن مجموعه ملفوظات خواجگان چشت، در ۱۳۳۴ دهلی چاپ شده است.
خلیق احمد نظامی
انتساب اسرارالاولیاء را به بدرالدین و انتساب ملفوظات مزبور را به فریدالدین گنج شکر اشتباه می‌داند.
۲) تصریف بدری، که منظوم و به زبان عربی است.
نسخه‌ای از آن سراغ نداریم، ولی می‌رخورد
چند بیت آخر آن را نقل کرده که گواه تبحر علمی بدرالدین و استادی وی در علوم ادبی و زبان عربی است.
از نوشته بدرالدین برمی آید که این اثر را به دستور خواجه نظام الدّین به نظم درآورده و خواجه آن را به صورت درس در محضر بدرالدین خوانده است.
(۱) حامدبن فضل الله جمالی، سیرالعارفین، ترجمة محمد ایوب قادری، لاهور ۱۹۸۹، ص ۷۴-۷۵.
(۲) عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع والنواظر، حیدرآباد دکن ۱۳۸۲-۱۴۱۰/ ۱۹۶۲-۱۹۸۹.
(۳) خلیق احمد نظامی، تاریخ
مشایخ چشت، دهلی ۱۹۷۱.
(۴) اختر راهی، ترجمه‌های متون فارسی به زبانهای پاکستانی، اسلام آباد ۱۳۶۵ ش.
(۵) عبدالحق بن سیف الدین عبدالحق دهلوی، اخبارالاخیار فی اسرارالابرار، دهلی (بی‌تا).
(۶) خانبابا مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی، تهران ۱۳۵۰-۱۳۵۵ ش.
(۷) احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه‌های خطّی فارسی پاکستان، ج ۳، اسلام آباد ۱۳۶۳ ش.
(۸) محمدبن مبارک می‌رخورد، سیرالاولیاء، لاهور ۱۳۹۸/۱۹۷۸.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بدرالدین اسحاق بخاری دهلوی»، شماره۷۲۱.
