بجاق
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بُجاق، سرزمینی در جنوب بسارابی در
کشور رومانی می‌باشد.
بجاق و صورت کهن آن بُجغاق، واژه‌ای ترکی و به معنای کرانه، گوشه و زاویه است.
به دشت شن‌زار اطراف رود، و به امیرنشین‌ها نیز بجاق می‌گفتند که واژه‌ای کومانی (قپچاقی) است.
این سرزمین از ۶۳۸ق/۱۲۴۱م تابع
دولت اردوی زرین شد.
در فاصله سده‌های ۹-۱۳ق/۱۵-۱۹م اقوام ترک در منطقه بجاق مستقر شدند و بر راه‌های فرهنگی و سوق‌الجیشی که به
شبه‌جزیره کریمه منتهی می‌شد، تسلط یافتند. از
سده ۱۰ق/۱۶م نوغای‌ها در بجاق سکنی گزیدند و به اردوهایی منقسم شدند. گروه‌هایی از این اردوها اغلب به سرزمین‌های همجوار حمله می‌کردند. در نواحی پادولیا و اوکرائین این نیروها به بجاق و یا تاتارهای بجاق شهرت داشتند که به معنای تاتارهای منطقه کناری بوده است.
بعدها به بجاق و دشت نوغای نام بسارابی داده شد که بخش جنوبی بسارابی کنونی است.
در ۷۴۶ق/۱۳۴۵م بجاق زیر سلطه
دولت والاشی (والاخیا) قرار گرفت و سپس در ۸۰۲ق/۱۴۰۰م به تصرف فرمانروای بُغدان درآمد. در ۹۴۵ق/۱۵۳۸م
دولت عثمانی در زمان سلطان سلیمان قانونی با کمک تاتارهای
کریمه، بر سراسر بجاق دست یافت و این ناحیه جزو سنجاق آق
کرمان شد. خان
کریمه نیز که در لشکرکشی سلطان سلیمان شرکت داشت، قبایل نوغای را در بجاق اسکان داد.
در ۱۰۶۷ق/۱۶۵۷م تاتارهای بجاق در ۲۰۰ روستا استقرار داشتند و تحت اداره حاکمی با عنوان «یالی آغاسی» بودند که از جانب خان تاتارهای
کریمه گمارده می‌شد.
در فاصله سال‌های ۱۱۱۱-۱۱۱۳ق/۱۶۹۹-۱۷۰۱م تاتارهای نوغای منطقه بجاق که ۶ هزار خانوار بودند، از اطاعت خان
کریمه سرباز زدند و خواستار تابعیت دولت عثمانی شدند
چون نفوذ
روسیه در این مناطق فزونی گرفت و سپاهیان روس در اوکرائین پیشروی کردند، خان‌نشین
کریمه نیز با ناآرامی‌هایی مواجه شد. در نتیجه تاتارهای نوغای خواستار مداخله دولت عثمانی شدند، ولی باب عالی با این درخواست موافقت نکرد.
در ۱۱۸۳ق/۱۷۶۹م سپاهیان روس پیشروی‌هایی به سوی
سرزمین کریمه داشتند. در ۱۱۸۴ق/۱۷۷۰م بجاق موقتاً به تصرف دولت روسیه درآمد.
در ۱۱۸۵ق/۱۷۷۱م نیروهای روسیه و عثمانی دست از
جنگ کشیدند که در نتیجه آن خان
کریمه ناگزیر به ترک والاشی و بغدان شد که بجاق بخشی از آن بود.
در همین
سال قرارداد صلحی میان طرفین منعقد گردید که به عهدنامه «قینارجه» شهرت دارد. طبق ماده سوم عهدنامه دو طرف موافقت کردند که استقلال
کریمه، بجاق و بعضی از نواحی دیگر را به رسمیت بشناسند.
در ۱۲۰۵ق/۱۷۹۱م بجاق ضمیمه روسیه شد، و سرانجام طبق معاهده
بخارست در ۱۶
جمادی الاولی ۱۲۲۷ق/۲۸ مه ۱۸۱۲م دولت عثمانی بجاق را رسماً به روسیه واگذار کرد
در نتیجه تاتارهای این منطقه به دوبروجا و بلغارستان کوچ کردند.
(۱) اولیا چلبی، سیاحت‌نامه، استانبول، ۱۳۱۵ش.
(۲) راسم، احمد، عثمانلی تاریخی، استانبول، ۱۳۲۶- ۱۳۲۸ق.
(۳) کاشغری، محمود، دیوان لغات الترک، ترجمة محمد دبیرسیاقی، تهران، ۱۳۷۵ش.
(۴) Brockhaus، Entsiklopedicheski o slovar'، St Petersburg، ۱۸۹۱.
(۵) BSE ۳.
(۶) EI ۲.
(۷) Minorsky، V، introd V ud = d al - q P lam، London، ۱۹۳۷.
(۸) T O rkiye diyanet vakf o Isl @ m ansiklopedisi، Istanbul، ۱۹۹۲.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بجاق»، شماره۴۴۸۷.
