بارطین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بارْطین،
شهر و
استانی به همین نام، در شمال
ترکیه در منطقه غربی
دریای سیاه قرار دارد.
شهر بارطین در یازده کیلومتری جنوب شرقی، نقطه پیوستن
رودخانه بارطین (
پارتنیوس) به
دریای سیاه واقع شده و از سه جانب میان
آب قرار گرفته است.
به لحاظ شرایط خاص جغرافیایی و اتصال به مناطق اطراف خود و دیگر نواحی منطقه، از طریق
رودخانه بارطین تا دریای سیاه، یگانه
بندر رودخانه‌ای
ترکیه است.
شهر با دو راه که از کوه‌های ساحلی دریای سیاه می‌گذرند، به راه
استانبول -
آنکارا می‌پیوندد و از راهی در سمت مشرق به نقطه مرزی
سارپ متصل می‌شود.
به قولی، در سده‌های میانه، در محل بارطین شهر
پارتنیا قرار داشت که تابع ناحیه تاریخی
آماصره بود و همراه آن دست به دست می‌شد. در زمان
حتّیان، کناره‌های دریای سیاه در تصرف قوم
کاشکا (
کاسکا) بود و اهالی
ایونی در سده هفتم ق م در محل امروزی آماصره مستعمرات تجاری تشکیل داده بودند.
هومر از کاخ‌های باشکوه
پافلاگونیا در اطراف
رودخانه پارتنیوس سخن می‌گوید و
گزنفون، در
قرن ششم ق م، به عبور ایرانیان از
تنگه بارطین در
جنگ با
لیدیا اشاره می‌کند. پادشاه
برغمه نیز در ۲۷۹ ق م حوالی بارطین را، که در قلمرو او بود، به پادشاهی
پونتوس تسلیم کرد و رودخانه بارطین مرز غربی این پادشاهی تعیین شد. این ناحیه در ۷۰ ق م به تصرف
روم درآمد و در ۳۹۵ میلادی سهم
امپراتوری روم شرقی شد. در قرن هشتم حملات
مسلمانان و در قرن یازدهم، یورش‌های
ترکمانان تا این نواحی هم رسید. بارطین پیش از آماصره، احتمالاً در ۷۹۵ در عهد
ایلدرم بایزید، به سرزمین‌های ترک ملحق شد و پس از ۸۰۵، مدتی به دست
امرای اسفندیاری افتاد، اما بعد از فتح آماصره، در زمان
سلطان محمد فاتح، به خاک
عثمانی پیوست.
در سازمان کشوری عثمانی، بارطین جزو
سنجق بولی، از توابع ایالت
آناطولی، به شمار می‌رفت و از اواخر قرن یازدهم، که
سنجق بولی منحل شد، تا ۱۲۲۶، سال تشکیل مجدد
سنجق بولی، به صورت
فرمانداری اداره می‌شد.
به نوشته
اولیاچلبی در بارطین و دهانه رودخانه آن
کشتی‌های بادبانی می‌ساختند و از آن‌جا بعضی کالاها، از جمله
الوار، به استانبول و دیگر نقاط می‌فرستادند.
در دفاتر بحریه سال ۱۱۱۵، بارطین جزو مناطقی است که دستور داده شده بود در آن‌ها کشتی بسازند، لذا کشتی‌های جنگی کوروت رزمناوهایی با یک ردیف
توپ در این
شهر ساخته می‌شد.
اولوسلی ابراهیم حمدی در
کتاب اطلس خود، از
صنعت کشتی سازی و
تجارت در بارطین و همچنین از کاروانسرایی که
ابراهیم افندی،
مفتی اولوس، بنا کرده و مسجدی که
ابراهیم پاشا، حاکم
بوسنی، ساخته و از برج ساعت آن سخن می‌گوید.
با گسترش محله‌های بارطین، مساجد بسیاری نیز در آن دایر شد و بارطین به صورت مرکز قضایی (شهرستانی) در
سنجق (استان) بولی درآمد و در ۱۲۹۳ دارای سازمان شهرداری شد و
سفرهای منظم دریایی میان آن و استانبول آغاز شد.
تا اوایل قرن چهاردهم، مهمترین اقلام تجاری اطراف بارطین اَلوار و تخم مرغ بود که با کشتی به نواحی مختلف، ازجمله
کشورهای اروپایی صادر می‌شد.
کویینه در ۱۳۱۲، جمعیت آن را ۶۷۷، ۸ تن ذکر کرده که تنها ۳۷۳ تن از آنان، غیر مسلمان بودند، و به چهار مدرسه در قضای بارطین اشاره کرده است.
بارطین در ۱۳۳۹ به فرمانداری
زونقولداق پیوست و در ۱۳۴۳ که زونقولداق به صورت استان درآمد، به صورت شهرستانی در همین استان باقی ماند.
به سال ۱۳۰۶ش /۱۹۲۷، جمعیت آن بالغ بر ۶۸۱، ۸ نفر بود و در ۱۳۳۹ش /۱۹۶۰ به ۵۰۶، ۱۱ تن رسید.
نخستین کارخانه‌های چوب بری بارطین در فاصله ۱۳۰۱-۱۳۰۷ دایر شد و صنعت کشتی سازی که تا ۱۳۳۲ به تولید کشتی‌های بادبانی اختصاص داشت، به ساخت بدنه کشتی موتوری پرداخت.
با احداث کارگاههای جدید تخته سه لایی، اَلوار،
آجر و
سیمان سازی و همچنین با بهره مندی از صنایع کاغذسازی، که در افزایش جمعیت شهر نقش مهمی داشت، بارطین به صورت بندری پیشرفته درآمد و در ۱۳۶۹ ش/ ۱۹۹۰، جمعیت آن به ۱۴۲، ۳۰ تن رسید، و
صادرات آن به
کشورهای آسیایی و اروپایی ادامه یافت. این شهر در
مرداد ۱۳۷۰/اوت ۱۹۹۱، مرکز استان نونهادی شد.
استانی که بارطین مرکز آن است، با استانهای زونقولداق و
قسطمونی همسایه است. این استان با وسعت ۱۴۰، ۲ کیلومتر مربع، کوچکترین استان ترکیه به شمار می‌آید که در محدوده آن ۲۹۵
روستا وجود دارد. طبق سرشماری ۱۳۶۹ش /۱۹۹۰، جمعیت آن ۸۳۴، ۲۰۵ نفر و تراکم جمعیتش ۹۷ نفر بوده است.
بنا به آمار ۱۳۷۰ش /۱۹۹۱
وزارت امور شرعی (
دیانت)، در استان بارطین جمعاً ۵۵۱
مسجد وجود دارد که بیست باب آن در مرکز آن واقع است.
(۱) محمد ظلی بن درویش اولیا چلبی، اولیا چلبی سیاحتنامه سی، ج ۲، چاپ احمد جودت، استانبول ۱۳۱۴، ص ۷۱.
(۲) شمس الدین سامی، قاموس الاعلام، چاپ مهران، استانبول ۱۳۰۶-۱۳۱۶/۱۸۸۹-۱۸۹۸، ذیل «بارطین».
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بارطین»، شماره۱۵۱.
