باب دار العجله
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
باب دار العجله از درهای ضلع شمالی
مسجدالحرام می باشد.
باب دارالعجله از درهای شمالی مسجد بود
که به سبب قرار گرفتن در برابر دار العجله، بدین نام مشهور گشت.
این نام، نخست بر ورودی دوم و سوم از ورودی‌های این ضلع
مسجد اطلاق می‌شد. در پی گسترش دار العجله و پیوستن آن به مسجد به عنوان سکونت گاه مهدی عباسی (حک: ۱۵۸-۱۶۹ق.) به دست یقطین بن موسی، کارگزار گسترش مسجدالحرام در دوران مهدی، به سال۱۶۰ق. ورودی غربی بسته شد و بر ورودی شرقی دری ساختند که تنها برای ورود و خروج ساکنان دار العجله به مسجد استفاده می‌شد و باب عمومی مسجد به شمار نمی‌آمد.
دار العجله از نخستین خانه‌های ساخته شده در
مکه و متعلق به بنی سهم از تیره‌های
قریش بود
که
عبدالله بن زبیر (حک: ۶۳-۷۳ق.) آن را در دوره حکومتش بر مکه خرید.
برخی سبب نام گذاری آن به دار العجله را شتاب ابن زبیر در هنگام ساخت آن دانسته‌اند.
چندین گزارش از بازسازی این خانه به فرمان
خلفای عباسی و سکونت آنان در این خانه هنگام سفر به مکه حکایت دارد.
ازرقی از ساخت دو در برای این خانه در دوره
منصور عباسی (حک: ۱۳۶-۱۵۸ق.)
گزارش داده است. برخی با برداشت نادرست از این گزارش، از ساخت دو در برای مسجد با نام باب دار العجله سخن رانده‌اند.
ورودی غربی تا سده هشتم ق. همچنان بسته ماند تا آن گاه که در پی ساخت مدرسه زمامیه به سال ۷۹۷ق. به دست امیر زین الدین
مقبل رومی
از امیران سلطان برقوق مملوکی (حک: ۷۸۴-۸۰۱ق.) بار دیگر با یک ورودی و یک لنگه در کوچک، بازگشایی شد و با ۹ پله، تنها به عنوان باب ورودی مدرسه به مسجد، بهره برداری گشت.
از این رو، در منابع از آن با نام باب الزمامیه یاد شده است.
این باب به سال ۱۳۶۸ق. در دوران حکومت ملک عبدالعزیز سعودی (حک: ۱۳۱۹-۱۳۷۳ق.) از میان رفت.
از ورودی شرقی باب دار العجله در دوره‌های بعد با نام‌های دیگر یاد شده است؛ از جمله: باب دار الصحابه در سده ۹ق.
؛ و باب الباسطیه در سده ۱۱ق. به سبب همسایگی با مدرسه باسطیه که به سال ۸۳۶ق. در حکومت برسبای مملوکی (حک: ۸۲۵-۸۴۱ق.) به فرمان عبدالباسط بن خلیل دمشقی ساخته شد.
در سیل
جمادی الاولی سال ۸۰۲ق. دو ستون از ستون‌های برابر این در فروریخت.
چند ماه بعد در
شوال همین سال، مسجد از سمت غرب دچار آتش سوزی شد که تا ضلع شمالی
مسجد و نزدیک باب دار العجله را فراگرفت. بقایای ستون‌های ویران شده باب، مانع گسترش بیشتر
آتش و آسیب رسیدن به باب شد.
به سال‌های ۸۰۳-۸۰۴ق. مسجد و ستون‌های باب به دست امیر بیسق ظاهری، امیر الحاج مصردر حکومت فرج بن برقوق مملوکی (حک: ۸۰۱-۸۰۸ق.) تعمیر و بازسازی شد.
این ورودی از باب دار العجله به سال ۸۲۶ق. به دست امیر
مقبل قدیدی، امیر
مکه در حکومت برسبای مملوکی (حک: ۸۲۵-۸۴۱ق.)
بازسازی گشت. سپس برای جلوگیری از ورود
سیل به مسجد، بلندای آن از سطح زمین افزایش یافت و پله‌هایی برای آن ساختند.
عمده‌ترین بازسازی باب که گویا واپسین بازسازی آن بوده، به سال ۹۸۴ق.
در حکومت سلطان مراد سوم عثمانی (حک: ۹۸۲-۱۰۰۳ق.) انجام شد. در این بازسازی، باب دار العجله با یک ورودی و دو لنگه درچوبی به وسعت سه متر با هفت کنگره و نه پله
یا ۱۲ پله
ساخته شد. بر بالای این در، با خط ثلث عبارت «بسم الله الرحمن الرحیم» و
آیه ۸۰
اسراء : {و قل رب ادخلنی مدخل صدق و اخرجنی مخرج صدق و اجعل لی من لدنک سلطانا نصیرا}
نوشته شد.
این باب در ۱۳۸۱ق. ضمن گسترش اول دوره سعودی در حکومت ملک سعود بن عبدالعزیز (حک: ۱۳۷۳-۱۳۸۴ق.) از میان رفت.
(۱) اتحاف الوری، عمر بن محمد بن فهد (م. ۸۸۵ق.)، به کوشش عبدالکریم، مکه، جامعة‌ام القری، ۱۴۰۸ق .
(۲) اخبار مکه، الازرقی (م. ۲۴۸ق.)، به کوشش رشدی الصالح، مکه، مکتبة الثقافه، ۱۴۱۵ق .
(۳) اخبار مکه، الفاکهی (م. ۲۷۹ق.)، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۱۴ق .
(۴) الارج المسکی فی تاریخ المکی، علی عبدالقادر الطبری (م. ۱۰۷۰ق.)، به کوشش الجمال، مکه، المکتبة التجاریه، ۱۴۱۶ق .
(۵) الاعلاق النفیسه، ابن رسته (م. قرن۳ق.) ، بیروت، دار صادر، ۱۸۹۲م .
(۶) تاریخ عمارة المسجدالحرام، حسین بن عبدالله باسلامه، جده، تهامه، ۱۴۰۰ق .
(۷) تاریخ عمارة و اسماء ابواب المسجدالحرام، طه عبدالقادر، مکه، جامعة‌ام القری .
(۸) التاریخ القویم، محمد طاهر الکردی، به کوشش ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۲۰ق .
(۹) تحصیل المرام، محمد بن احمد الصباغ (م. ۱۳۲۱ق.)، به کوشش ابن دهیش، ۱۴۲۴ق .
(۱۰) تحفة الاحباب و بغیة الطلاب، علی السخاوی (م. ۶۴۳ق.)، قاهره، مکتبة الکلیات الازهریه، ۱۴۰۶ق .
(۱۱) الجامع اللطیف، محمد ابن ظهیره (م. ۹۸۶ق.)، به کوشش علی عمر، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیه، ۱۴۲۳ق .
(۱۲) رحلة ابن بطوطه، ابن بطوطه (م. ۷۷۹ق.)، به کوشش التازی، رباط، المملکة المغربیه، ۱۴۱۷ق .
(۱۳) الزهور المقتطفه، محمد الفاسی (م. ۸۳۲ق.)، به کوشش علی عمر، مکتبة الثقافة الدینیه، ۱۴۲۲ق .
(۱۴) شفاء الغرام، محمد الفاسی (م. ۸۳۲ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۱ق .
(۱۵) العقد الثمین فی تاریخ البلد الامین، محمد الفاسی (م. ۸۳۲ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق .
(۱۶) فتوح البلدان، البلاذری (م. ۲۷۹ق.)، بیروت، دار الهلال، ۱۹۸۸م .
(۱۷) مرآة الحرمین، ابراهیم رفعت پاشا (م. ۱۳۵۳ق.)، قم، المطبعة العلمیه، ۱۳۴۴ق .
(۱۸) معجم البلدان، یاقوت الحموی (م. ۶۲۶ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م .
(۱۹) مفرحة الانام فی تاسیس بیت الله الحرام، زین العابدین الحسینی الکاشانی (م. قرن۱۱ق.)، به کوشش عبودی، تهران، مشع، ۱۴۲۴ق .
(۲۰) موسوعة مرآة الحرمین الشریفین، ایوب صبری پاشا (م. ۱۲۹۰ق.)، قاهره، دار الآفاق العربیه، ۱۴۲۴ق .
(۲۱) موسوعة مکة المکرمة و المدینة المنوره، احمد زکی یمانی، مصر، مؤسسة الفرقان، ۱۴۲۹ق.
حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله«باب دار العجله».
