• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ایمان و علم

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


ایمان و علم مراد، مسئله‌ای است درباره چگونگی رابطه علم و ایمان و اینکه آیا با یکدیگر همساز و هماهنگ‌اند یا ناسازگارند.


از تعالیم عهد عتیق این است که علم و ایمان با یکدیگر سازگاری ندارند. شجره ممنوعه بنابر آنچه در تورات آمده است، همان دانش و معرفت است و آدم و حوا با نافرمانی خداوند بدان دست یافتند.
[۱] سفر پیدایش، باب ۲، ص۱۶_ ۱۷.
[۲] سفر پیدایش، باب ۳، ص۸- ۱.
[۳] سفر پیدایش، باب ۳، ص۲۳.
تاریخ تمدن ۲۵۰۰ ساله اروپا را نیز بدین روی به دو عصر ایمان و علم تقسیم کرده‌اند و این دو را رویاروی یکدیگر گذاشته‌اند. اما بنابر آموزه‌های قرآنی، خداوند، خود به آدم علیه‌السّلام دانش آموخت و آن گاه فرشتگان را فرمان داد تا بر او سجده کنند.
[۴] بقره/سوره۲، آیه۳۴- ۳۰.    
بزرگان دین اسلام نیز مراد از شجره ممنوعه را حرص و طمع دانسته‌اند نه علم و دانش.
[۵] تفسیر نور الثقلین، ج۱، ص۷۹.


مراد از مسئله علم و ایمان این است که علم، ایمان انسان را نفی می‌کند یا آن را پشتیبانی می‌کند و آیا ایمان آدمی را به سویی می‌برد و علم به سویی دیگر و سرانجام آنکه آیا علم و ایمان مکمل یکدیگرند یا علیه یکدیگر. در نظرگاه اسلامی، علم روشنایی می‌بخشد و توانایی می‌آفریند و ایمان، عشق می‌آورد و امید می‌دهد. علم ابزار می‌سازد و ایمان، مقصد می‌آفریند. علم سرعت می‌دهد و ایمان جهت را می‌نماید و...

امام‌ خمینی معتقد است ایمان، مجرد علم داشتن به چیزی نیست، بلکه ایمان از حالت مفهومی بیرون آمده و به ‌صورت حقیقت علم و حقیقت نفس درمی‌آید.
[۶] خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۳۴۲-۳۴۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
پس ایمان، تحصیل شدنی است و انسان‌ها باید به دنبال کسب ایمان باشند.
[۷] خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۱۰۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.    
ایمان به ‌عنوان یکی از ویژگی‌های نظام عقلانی با شرح ‌و تفصیل خاصی، با رویکرد و روش نظریه فطرت، از سوی امام‌ خمینی در کتاب چهل حدیث و شرح حدیث جنود عقل و جهل مطرح ‌شده است. ایشان در آثار خویش دو مفهوم ایمان و علم را توضیح داده و معتقد است، ایمان غیر از علم و ادراک است؛ زیرا که علم و ادراک، حظ عقل است و ایمان حظ قلب.
[۸] خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۸۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.    
ازاین‌رو مراد از ایمان، این است که قلب درحقیقت نقش الهی و عمل الهی بوده و برای خدا خالص باشد.
[۹] خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۱۱۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    

به باور امام‌ خمینی ایمان واقعی که به‌ همراه خشوع و انقیاد است، برتر از اعتقاد است و اعتقاد، نوعی ادراک عقلی است و در ایمان باید این ادراک، با مجاهدت به قلب برسد. ایمان واقعی و حقیقی که بالاتر از اسلام و فراتر از علم است و به عنصری دیگر غیر از علم نیاز دارد و آن عنصر قلبی‌ است. به باور ایشان حقیقت ایمان همان علم صحیح عقلی و مطابق با واقع است که از مرتبه‌ عقل و حوزه مفاهیم، به حیطه‌ قلب وارد می‌شود، به‌گونه‌ای که افزون بر تصدیق عقل، قلب انسان نیز آن مطلب علمی و معتقد عقلی را می‌پذیرد و با آن متحد می‌شود. لکن علم به یک چیز نظیر معاد، عذاب، با ایمان به آن چیز برابر نیست؛ بلکه علم، تصدیق عقلی و ایمان، باور و تسلیم قلبی به همان امر است چنان‌که ممکن است شخصی علم به وجود خداوند، داشته باشد؛ ولی به او باور نداشته باشد برای نمونه خداوند در قرآن شیطان را با اینکه علم به وجود خداوند و انبیاء و معاد داشت کافر خوانده است.
[۱۰] خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۲، ص۵۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.


میان علم و ایمان، تضادی نیست و بلکه مکمل و همراه و یار یکدیگرند. علم و ایمان- هر دو- از نیازهای بنیادی انسان‌اند و هیچ یک بر جای دیگری نمی‌تواند نشست. در تاریخ انسان، جدایی علم و ایمان زیان‌های هنگفتی به بار آورده است. ایمان در پرتو علم، قدر می‌یابد و از خرافه و خیالپردازی و گزافه و تحجر و تصلب در امان می‌ماند. علم نیز بدون ایمان تیغ دست زنگی مست می‌شود و ابزار هوا و هوس و بزهکاری و تبه کاری.
[۱۱] مجموعه آثار استاد مطهری، ج۲، ص۳۸- ۲۹.
بدین سان، علم و ایمان در آیین اسلام جدایی ناپذیرند و هماهنگ و همساز با یکدیگر.

۱. ↑ سفر پیدایش، باب ۲، ص۱۶_ ۱۷.
۲. ↑ سفر پیدایش، باب ۳، ص۸- ۱.
۳. ↑ سفر پیدایش، باب ۳، ص۲۳.
۴. ↑ بقره/سوره۲، آیه۳۴- ۳۰.    
۵. ↑ تفسیر نور الثقلین، ج۱، ص۷۹.
۶. ↑ خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۳۴۲-۳۴۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
۷. ↑ خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۱۰۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.    
۸. ↑ خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۸۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.    
۹. ↑ خمینی، روح‌الله، تقریرات فلسفه امام خمینی، ج۳، ص۱۱۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
۱۰. ↑ خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۲، ص۵۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۱۱. ↑ مجموعه آثار استاد مطهری، ج۲، ص۳۸- ۲۹.


• فرهنگ شیعه، ج۱، ص۱۴۸، برگرفته از مقاله«ایمان و علم».    
• دانشنامه امام خمینی    ، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی    ، ۱۴۰۰ شمسی.


رده‌های این صفحه : دیدگاه های فلسفی امام خمینی
جعبه ابزار