ایلیانیکلایویچ برزین
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بِرِزین، ایلْیا نیکُلایِویچ، خاورشناس روس بود.
در ۱۹ ژوئیه ۱۸۱۸ در شهر پِرم روسیه به دنیا آمد. پس از اتمام تحصیلات ابتدایی و متوسطه در زادگاهش، از ۱۸۳۴ در دانشکده خاورشناسی دانشگاه قازان به فراگیری زبان‌های شرقی و خاورمیانه پرداخت و سپس در فاصله سال‌های ۱۸۳۷ تا ۱۸۴۱ تحصیلات خود را در رشته
ادبیات شرق تکمیل کرد و به مقام استادی رسید.
برزین در ۱۸۴۲ از سوی دانشگاه قازان برای تحقیق به کریمه، قفقاز، ایران، بین النهرین، مصر، سوریه و ترکیه سفر کردو پس از بازگشت، مشاهداتش را، در کتابی با عنوان > مسافرت در مشرق زمین < منتشر ساخت
و به گردآوری و نشر کتاب‌های شرقی، و نیز تأسیس کتابخانه‌ای به نام کتابخانه مورخان شرق همت گماشت که نخستین کوشش برای گردآوری، تفسیر و نشر آثار مورّخان و وقایع نگاران شرق در روسیه بود، اما زمینه اصلی پژوهش‌های او تاریخ
مغولان و اردوکشی‌های آنان به
غرب است که در این زمینه بخشِ تاریخ مغولِ
جامع التواریخ یا
تاریخ رشیدی خواجه رشید الدین فضل اللّه (۶۴۵ ـ ۷۱۸) را به روسی برگردانده است.
مطالعات برزین در زمینه گویش‌ها و زبان‌های ایرانی، از جمله گیلکی، تاتی، طالشی، مازندرانی، لاهیجانی، کردی و «گبری» (گویشِ بَهدینان • یعنی گویش
زرتشتیان ایران) است که چهار گویش اول را در دانشگاه
سن پترزبورگ نیز تدریس می‌کرد.
به
شعر و داستان نویسی، و ادبیات رومی نیز توجه داشت و از اولین محققان روسیِ علاقه مند به ادبیات پروونسال (یکی از زبان‌های رومیایی مشتق از زبان لاتینی) بود.
برزین، بتدریج، فعالیت‌های خود را بر روی باستانشناسی خاورمیانه متمرکز ساخت و نتیجه پژوهش‌هایش را، بویژه در خصوص
اسلام،
مسیحیت،
یزیدیگری، و قبایل کوچ نشین و سازمان اداری
دولت عثمانی، در روزنامه‌ها و مجله‌های علمی و اجتماعی منتشر کرد.
او از ۱۸۴۶ استاد
زبان ترکی دانشگاه قازان بود و با انتقال بخش تدریس زبان‌های شرقی این دانشگاه به
سن پترزبورگ در ۱۸۵۵ استاد و عضو گروه زبان ترکی آن دانشگاه شد. برخی دیگر از مشاغل برزین عبارت بود از: بازرسی کتاب‌های شرقیِ چاپ قازان (۱۸۴۹ ـ ۱۸۵۵)، ویراستاری بخش شرقی دایرة المعارف بزرگ روسی (۱۸۶۱ـ ۱۸۶۳) و ریاست بخش مسکوکات شرقی و مشاور دولتی (از ۱۸۶۵). وی در ۱۸۵۸ به اروپا سفر کرد و به عضویت انجمن آسیایی درآمد. از اواسط دهه ۱۸۷۰، بیشتر عهده دار وظایف دولتی شد و کمتر به فعالیت در محافل علمی می‌پرداخت. با این حال، در چهارمین اجلاس خاورشناسان در فلورانس (۱۸۷۸) شرکت کرد.
برزین در ۲۲ مارس ۱۸۹۶ در
سن پترزبورگ درگذشت. پس از مرگش، برخی از محققان درباره او مقالاتی نوشتند.
دیدگاه‌های متفاوتی نسبت به آثار و فعالیت‌های حرفه ای برزین وجود دارد؛ بعضی، دستاوردهای حرفه ای و تحقیقاتی او را ستوده اند، و برخی دیگر، دیدگاه‌های او را درباره جهان اسلام منفی دانسته اند.
از برزین حدود سیصد دورنما و نقاشی از مکان‌های مسکونی و چهل نقشه از شهرها و قلعه‌ها باقی‌مانده که جداگانه منتشر شده است. او نخستین کسی است که نقشه
تهران را در ۱۲۶۹/ ۱۸۵۲ تهیه کرد.
از برزین آثاری درباره زبانشناسی،
تاریخ،
فلسفه و باستانشناسی کشورهای خاورمیانه باقی‌مانده است، از جمله : > پژوهشهایی درباره لهجه‌های
مسلمانان <، در دو جلد: 1) > نظام لهجه‌های ترکی < (قازان 1848)، 2) > پژوهشهایی درباره لهجه‌های ایرانی < (قازان 1853)؛ > کتابخانه مورخان شرق < (قازان 1849ـ1854)؛ > مسافرت در مشرق زمین < در دو جلد: 1) > مسافرت در داغستان و ماوراء قفقاز < (قازان 1850)، 2) > سیاحت در شمال ایران < (قازان 1852).
این کتاب بیش از آن‌که یک سفرنامه باشد، اثری علمی با انشایی جذاب
بر مبنای مطالعه دقیق در ادبیات ایران و ترجمه کتب خطی و استنساخ کتیبه‌های دروازه‌ها، کاخ‌ها، مساجد و دیوارهای تهران و تبریز است
> فرامینِخان < در چهار جلد (قازان و سن پترزبورگ 1850ـ1865)، > دستور زبان فارسی < به روسی (قازان 1853) که اولین دستینه ترجمه شده از فارسی به روسی است؛ > بلغاریهای وُلگا < (قازان 1853)؛ > ضرب المثل‌های قبایل ترک < (
سن پترزبورگ 1856)ترجمة جلد اول جامع التواریخ خواجه رشیدالدین فضل اللّه به روسی که در هفت جلد همراه با حواشی برزین و نیز فهرستی که ژوکفسکی برای آن تهیه کرده ، منتشر شده است
و از نسخ نادر این اثر محسوب می‌شود؛ ترجمه تاریخ گزیده نصرت نامه (درباره محمد شیبانی خان و ازبک‌های بادیه نشین) از ترکی به روسی. وی همچنین مقالات بسیاری را برای > فرهنگ دایرة المعارف روسی < و روزنامه‌ها و مجلات ادواری روسیه (گاهی با نام مستعار نوذرف) تألیف کرده که از آن جمله است : «[[خلیج فارس]]»، «بوشهر» و «سفر به کربلا».
(۱) ولادیمیر بارتولد، خاورشناسی در روسیه و اروپا، ترجمه حمزه سردادور، تهران ۱۳۵۱ ش.
(۲) یحیی ذکاء و محمدحسن سمسار، تهران در تصویر، تهران ۱۳۶۹ ش.
(۳) رشیدالدین فضل الله، جامع التواریخ، چاپ آ آ روماسکویچ، ل آ ختاقوروف، و ع ع علی زاده، مسکو ۱۹۶۵.
(۴) شجاع الدین شفا، جهان ایران شناسی، (تهران ۱۳۴۸ ش).
(۵) نجیب عقیقی، المستشرقون، قاهره ۱۹۸۰ـ۱۹۸۱.
(۶) Bol'shaia Sovetskaia Entsiklopediia ۲, (Moscow) ۱۹۴۹- ۱۹۵۸;.
(۷) Encyclopedia Iranica, sv "Berezin" (by Jean Calmard) ;.
(۸) J D Pearson, Index Islamicus: ۱۹۰۶-۱۹۵۵, London ۱۹۵۸, index, sv "Berezin";.
(۹) TDVIA, sv "Berezin" (by Ferman Karaµam) ;.
Uzbek Sovet Ensiklopediyas , II, Tashkent ۱۹۷۲
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «برزین»، شماره۹۵۵.
