ایضاح‌الاشتباه فی اسماءالرواة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«
ایضاح الاشتباه فی اسماء الرواة»، اثر حسن بن یوسف بن مطهر حلی، به
زبان عربی ، پیرامون معرفت اسماء محدثین و رجال اسانید و ضبط آنها و اسماء آباء و انساب و القاب آنهاست و توسط شیخ محمد الحسون مورد تحقیق قرار گرفته است.
اسامی متعددی برای این کتاب ذکر شده است، از قبیل: «
ایضاح الاشتباه فی ضبط الفاظ اسامی الرجال و نسبهم»، «
ایضاح الاشتباه فی احوال الرجال»، «
ایضاح الاشتباه فی اسامی الرواة» و «
ایضاح الاشتباه فی ضبط تراجم الرجال»، ولی صحیح همان است که در عنوان مقاله ذکر شد.
در ابتدا مقدمه‌ای از ناشر کتاب، سپس مقدمه‌ای از محقق در دو فصل پیرامون کتاب و معرفی مؤلف و در ادامه اصل کتاب با خطبه‌ای از مؤلف و دو بخش تحت عنوان باب اسماء و باب کنایات ذکر شده است.
این کتاب از جمله آثار گران قدر و سودمند رجالی
علامه حلی است. کتاب بر اساس حروف اول نام‌ها ترتیب یافته است، بدون مراعات ترتیب در حرف‌های بعدی و نیز نام‌های پدران؛ ازاین روی عالمانی به ترتیب و تنظیم دقیق آن پرداخته‌اند، از جمله: مرحوم سید ابوالقاسم جعفر بن الحسین خوانساری جد صاحب «
روضات » با عنوان «تتمیم الافصاح فی ترتیب
الایضاح» و مرحوم
علم الهدی فرزند دانشور، مرحوم
فیض کاشانی که افزون بر ترتیب و تنظیم به تکمیل آن نیز همت گماشته‌اند با عنوان «نضد
الایضاح فی ترتیب
ایضاح الاشتباه».
محقق، کتاب را بر اساس سه نسخه، مقابله، تصحیح و تحقیق کرده و در جریان پژوهش خود، رجال را به اختصار شناسانده و منابع شرح حال آنها را یاد کرده است. اختلاف کتاب را در ضبط نام‌ها با دیگر منابع رجالی مشخص کرده و تکرارها و اختلاف ضبط اسماء را در این کتاب با دیگر آثار علامه نشان داده است. محقق محترم، مقدمه‌ای درازدامن دارند که در آن از کتاب و نام دقیق و چگونگی‌های محتوای آن و نیز شرح حال مؤلف و آثارش سخن گفته‌اند.
علامه گاهی برخی از نام‌ها را تکرار کرده و یا در ضبط اسماء برخلاف آنچه در «
الخلاصة » نگاشته، ضبط کرده است و یا در همین کتاب یک نام را دو گونه ضبط کرده است. این موارد، شناسایی شده و ضمن اشاره به چگونگی آنها در پایان کتاب در ضمن فهرست‌ها همه موارد آمده است.
تحقیق در باره نام‌ها، القاب و کنیه‌های راویان و ضبط دقیق آنها بخش بزرگی از راوی شناسی و دانش رجال است. چه بسیار دیده می‌شود که یک
راوی ضعیف در اثر ابهام نام درست او، به جای یک راوی موثق تلقی می‌شد و به عکس و گاهی همنامی در میان راویان باعث این گونه مسائل می‌گردید؛ ازاین روی عالمان و
محققان از دیرباز در این راه به چاره جویی پرداخته و آثار مختلفی در این زمینه پدید آورده‌اند که در مجموعه آثاری از این دست با عناوین «المؤتلف و المختلف» و «
المتفق و المفترق » مشهورند. از این گونه مسائل، عالمان دانش رجال، در سده‌های بعد به مشتبهات و مشترکات تعبیر کردند و در این زمینه آثاری نگاشتند؛ از جمله آثار سودمند و کارآمد این فن، همین کتابی است که به خامه فقیه فیلسوف متکلم و رجالی بزرگ
شیعه علامه حسن بن یوسف بن مطهر حلی نگاشته شده است.
کتاب حاضر، شامل ۸ فهرست «
احادیث شیعه »، «نام‌های معصومین»، «مواضیع المقدمه»، «تراجم»، «اعلام»، «اسماء الکتب»، «اماکن و بقاع» و «مصادر» می‌باشد.
نرم افزار دروس حوزوی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
