ایضاح تردّدات الشرایع (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب ایضاح ترددات الشرایع نوشته نجم الدین ابن زهدری، می باشد.
«ایضاح ترددات الشرایع»
اثر نجم الدین جعفر بن زهدری تعلیقه بر
شرایع الاسلام نوشته
فقیه بزرگ
قرن هفتم،
محقق حلی است. کتاب مذکور علاوه بر این که قرنها به عنوان متن درسی
حوزه‌های علمیه تدریس می‌شده، شاهد شروح، تعلیقات و حواشی فراوانی بوده که تعلیقه حاضر از آن جمله است.
این
کتاب با روش
استدلالی فقهی و با رویکرد تحلیلی- نقادی به شرح و ارزیابی مواردی از کتاب شرایع الاسلام پرداخته که
فتوا یا
حکم شرعی در آن با نوعی
تردید بیان شده است. نویسنده که خود فقیهی زبردست و از شاگردان
علامه حلی است، با طرح دلایل احکام شرعی مزبور و نظریات مختلف و نیز
نقد آن‌ها، به اثبات نظر برگزیده می‌پردازد.
محقق حلی در کتاب شرایع مسئله جواز فرار از
جنگ را در صورتی که فرد، ظن غالب به
مرگ خویش پیدا کند، را مطرح کرده و با استناد به
آیه ۱۹۶
سوره بقره که می‌فرماید: «خودتان را به هلاکت نیفکنید»،
وی می‌افزاید: اما نظریه عدم جواز، ظاهرتر است چرا که در آیه ۴۶
سوره انفال مسلمانان را در هنگام روبرو شدن با سپاه دشمن،
امر به
مقاومت نموده است: «واذ لقیتم فئه فاثبتوا.»
کلام محقق حلی در همین جا به پایان می‌رسد.
نویسنده ایضاح در توضیح این مطلب می‌نویسد: این دو نظریه را
شیخ طوسی در المبسوط ذکر نموده و نظریه اول (عدم جواز) را با اولویت، انتخاب نموده است. آنچه این قول را تایید می‌کند این است که آیه دوم، در مورد خاص یعنی مقابل لشکر دشمن، امر به مقاومت نموده است، اما آیه اول دستور عام به حفظ داده و خاص بر عام مقدم است و باید به عام در غیر از صورت دلیل خاص، عمل کرد. این بیان (تقدیم خاص بر عام) با ایرادی روبروست؛ عمل به خاص و مقدم نمودن آن بر عام در جایی
واجب است که عمل به خاص به جز با تخصیص عام، ممکن نباشد. اما در صورتی که اجرای دلیل عام و عدم تصرف در آن و عمل به دلیل خاص در برخی موارد آن، ممکن باشد، تقدیم خاص بر عام لازم نیست و بلکه عدم تقدیم، اولویت دارد؛ چرا که عمل کردن به یکی از دو
دلیل به تمام صورت‌های آن و عمل به دیگری در برخی اشکال آن، بر این که به برخی از صور هر دو دلیل عمل نشود، اولویت دارد. این ایراد، خود، اشکالی دارد و آن هم این است که عمل به تمامی صورت‌های آیه‌ای که دستور به
حفظ نفس داده (حتی صورت مقابله با دشمن) و تخصیص آیه دال بر مقاومت، نسبت به صورت عکس آن (عمل به تمامی صورت‌های آیه دوم و تخصیص آیه اول) اولویتی ندارد. حتی احتمال دارد بگوییم: تخصیص آیه دال بر حفظ نفس به وسیله آیه امر به مقاومت، اولویت دارد و دلیل آن آیه ۱۱۱
سوره توبه است: «ان الله اشتری من المؤمنین انفسهم و اموالهم بان لهم الجنه»
همان طور که مشاهده می‌شود،
خداوند متعال در این آیه
جهادگران را
مدح فرموده و در مورد آنان از تعبیر خریدن جان‌های آن‌ها استفاده نموده است و اگر مقاومت در صورت مشرف شدن بر
هلاکت، مورد نهی بود، دلیلی نداشت که خداوند، مجاهدان را به جهت عرضه کردن جان‌های خود، مدح کند.
این بحث از مواردی است که شارح با بررسی عالمانه آن چیره دستی خود را آشکار ساخته است.
فهرست مطالب هر یک از مجلدات در انتهای همان جلد ذکر شده است. پاورقی‌های کتاب بیشتر به آدرس مطالب اختصاص دارد.
نرم افزار مجموعه آثار محقق حلي، مرکز تحقيقات کامپيوتري علوم اسلامي.
