ایساغوجی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ایساغوجی (شکل
عربی شده واژه
یونانی اَیساگُگه به معنای مدخل یا مقدمه)، نوشته
فرفوریوس (۲۳۴-۳۰۴م)
فیلسوف نوافلاطونی، شاگرد
افلوطین و گردآورنده و ویراستار آثار او است.
ترجمه عنوان اصلی این رساله در متن یونانی آن چنین است: «مدخلی در مقولات
ارسطو، یا درباره آوا».
فرفوریوس این رساله کوچک را هنگامی که در
جزیره سیسیل به سر می‌برده، بنابر تقاضای سناتور رُمی، خریسائوریوس نوشته بوده است.
این نوشته در واقع شرحی است بر آن‌چه نزد ارسطو
مفاهیم کلی (
جنس،
نوع،
فصل،
خاصه و
عرض) به شمار می‌روند و در منابع عربی
منطق، و نیز در منابع لاتینی سده‌های میانه «
کلیات خمس» نامیده می‌شوند. از سوی دیگر ارسطو از مقولات دهگانه‌ای یاد می‌کند که عبارتند از: چه‌ای (ماهوالشی‌ء)؛ چندی (
کم‌ّ)؛ چونی (
کیف)؛
اضافه (
نسبت)؛
مکان؛
زمان؛
وضع (نهاد)؛ داشتن (
ملک)؛ کُنش (فعل، یفعل)، واکنش (انفعال، ینفعل).
فرفوریوس در نوشته خود به نحوه وجودی کلیات پنجگانه و پیوندهای گوناگون آن‌ها با یکدیگر می‌پردازد، بی‌آنکه به تفصیل بیشتر وارد شود.
هرچند این نوشته به هیچ روی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار نیست، ولی سرنوشت آن چنان بود که چند تن از مفسران بعدی آثار ارسطو بر آن شرح و تفسیر نوشتند که برجسته‌ترین آنان
بوئتیوس (۴۸۰- ۵۲۵م) بوده است. وی افزون بر شرح، ترجمه تازه‌ای هم از آن فراهم کرده بود.
این نوشته در سده‌های میانه از چنان شهرت و اهمیتی برخوردار شده بود که در واقع در سراسر آن دوران‌ها، مهم‌ترین منبع مختصر منطق به شمار می‌رفت. در مشرق زمین نیز به
سریانی و سپس به عربی ترجمه شده بود و نزد
فیلسوفان اسلامی نیز از اهمیت برخوردار بود.
مترجم آن از سریانی به عربی
ابوعثمان دمشقی (د پس از ۳۰۲ق/ ۹۱۴م) است.
ابن سینا نیز منطق
شفا را با یک «مدخل» آغاز می‌کند که در آن با نظریات فرفوریوس مناقشاتی دارد.
در میان شارحان عرب زبان‌ِ نوشته فرفوریوس باید از
اثیرالدین ابهری (د ح ۶۶۳ق/۱۲۶۵م) نام برد که کتاب ایساغوجی وی از شهرت ویژه‌ای برخوردار است و با عنوان
رسالة الاثیریة فی المنطق نیز شهرت دارد. بر رساله ابهری نیز شرح‌ها و حواشی متعدد نوشته شده است.
(۱)
ابوالفرج ابن طیب، تفسیر کتاب ایساغوجی لفر فوریوس، به کوشش کوامی جیکی، بیروت، ۱۹۷۵م.
(۲) ایساغوجی لفرفوریوس الصوری، نقل ابی عثمان الدمشقی، به کوشش احمد فؤاد اهوانی، قاهره، ۱۹۵۲م؛
شرف الدین خراسانی، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ایساغوجی».
