سفرنامه جکسن (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«سفرنامه جکسن» ترجمه
فارسی «ایران در گذشته و حال» به
قلم منوچهر امیری و فریدون بدره‌ای است و برای این که با نام کتاب دیگری به همین نام اشتباه نشود با نام سفرنامه جکسن منتشر شده است.
جکسن در این اثر آمیزه‌ای از تاریخ،
سفرنامه و شرح خاطرات معمول، باستان شناسی، خطشناسی و مردم شناسی ارائه می‌دهد که این ویژگی‌ها، اهمیت کتاب مذکور را بیش از پیش ارتقا می‌دهد. به تعبیر خود نویسنده، این سفر به انگیزه و هدف خاص تحقیق و پژوهش در آثار و بناهای تاریخی و باستانی انجام گرفته است.
کتاب از ۲۸ فصل و یا بخش تشکیل شده است؛ بخش اول عنوان «در سرزمین
شیر و
خورشید » و آخرین بخش نیز «از مازندران به دریای خزر» نام دارد که حکایت از چگونگی ورود
ایران از راه
مسکو و خروج از همین راه را دارد. نویسنده شرح سفر خود به ایران را با مطالب تاریخی و باستان شناسی به هم آمیخته و نکات مبهم و مهم تاریخی را به زبانی شیوا و در عین حال ساده و روشن بیان داشته است.
مسافرت‌های جکسن با
قطار ، از
مسکو شروع می‌شود. وی اطلاعاتی در مورد مکان‌هایی که از مسکو تا ایالت
گرجستان روسیه می‌بیند، ارائه می‌دهد. در طول مسیر به آثاری که تداعی گر تاریخ گذشته هستند، توجه می‌کند و در این کار چنان
تبحر و استادی از خود به خرج می‌دهد که خواننده شیفته بیان او می‌گردد؛ مثلا چهره‌های مردمی را که می‌بیند با اقوام تاریخی سکایی مقایسه می‌کند و در هنگان توصیف شهر
تفلیس ، دانستنی‌های تاریخی درباره آن ارائه می‌دهد. به عنوان نمونه در قسمتی از توصیف این شهر می‌نویسد: «می گویند که شهرت اصلی این شهر مدیون امپراتوری گرجی آن موسوم به واختانگ گورگستان است که در
قرن پنجم میلادی می‌زیست و به این شهر که آب‌های گرم گوگردی دارد دل بسته بود».
وی در شهر تفلیس از موزه این شهر بازدید می‌نماید که شرح کامل و جامع آن را در کتاب می‌آورد و آشنایی تقریبا کاملی با موزه به خواننده می‌دهد. موزه‌ای حدود یک قرن پیش در آن شهر؛ یعنی تفلیس دایر و فعال بوده است. از نکات قابل توجه این بخش ملاقات نویسنده با
فرقه یزیدیان است. از این فرقه و آداب مذهبی و باورهای آن‌ها اطلاعاتی ارائه می‌دهد که جالب و خواندنی است.
در بخش بعد به توصیف سرزمین‌های روسیه می‌پردازد و از کوه آرارات و شهر ایروان به عنوان پایتخت ارمنستان یاد می‌کند و از آداب و سنن مردم و دیدنی‌های این شهر توصیفی زیبا ارائه می‌دهد.
بخش چهارم کتاب که «سرزمین و تاریخ
ایران و دلبستگی ما به آن سامان» نام دارد، با گفته‌های از کوروش کوچک هخامنشی در کتیبه
نقش رستم آغاز می‌شود: «دامنه شاهنشاهی پدرم به جاهایی می‌رسد که مردم نمی‌توانند، در آن زیست کنند. یک سو بیابان‌های سرد شمالی و سوی دیگر بیابان‌های سوزان جنوبی قرار دارد». در ادامه می‌نویسند: «این لاف را که
کوروش از سر
غرور زده است، می‌توان نکته به نکته و موبه مو راست پنداشت». در ادامه همین بخش مقایسه‌ای بین تغییر و تحول خط و زبان پارسی و انگلیسی و تاثیرات این دو زبان بر یکدیگر، طی قرون متمادی، صورت داده و در مواردی از کلمات و اصطلاحات متاثر از یکدیگر را به عنوان نمونه مورد تجزیه و تحلیل قرار داده که از نکات برجسته کتاب است.
در بخش پنجم، شرح مسافرت مؤلف از
جلفا تا رسیدن به
تبریز است. در این قسمت ضمن شرح اتفاقات بین راه، به هنگام بازدید از شهر مرند به تاریخچه این شهر می‌پردازد و توضیحاتی مختصر و مفید در رابطه با شهر و اهمیت آن در طول تاریخ بیان می‌دارد.
در بخش بعد که «تبریز مقر
ولیعهد » نام دارد، ابتدا به تاریخچه شهر می‌پردازد. سپس چشم انداز شهر و آداب و رسوم مردم را شرح می‌دهد و در ادامه، بناهای مهم تاریخی این شهر از جمله ارگ علیشاهی و
مسجد کبود را توصیف می‌کند که با وجود گذشت یک
قرن از توصیف آن، بسیار جالب توجه است. پس از آن از بازار و مبادلات تجاری و واحدهای پولی رایج و وضعیت کالاهای تجاری
آمریکا در این بازار توضیحاتی ارائه می‌دهد که از خواندنی‌های کتاب است. نویسنده از آئین
زردشت و کتاب مقدس این آئین اطلاعات ذی قیمتی بدست می‌دهد.
نویسنده به هنگام بازدید از
تخت سلیمان ابتدا تمام مشاهدات خود را شرح می‌دهد و آنچه از تخت سلیمان باقی مانده را، به بهترین وجه ممکن توصیف می‌نماید و از ویرانه بنا طرحی جالب و زیبا به چاپ رسانده که از طرح‌های بسیار نادر و پرارزش آن محل تاریخی و باستانی است که در حدود یک قرن پیش ترسیم شده است. در ادامه بررسی و مطالعه تاریخی محل، خواننده را به منابع قدیمی تر؛ مانند
معجم البلدان ،
مروج الذهب ،
تاریخ طبری ،
المسالک و الممالک ارجاع می‌دهد و از آن‌ها برای توصیف این بنا سود و بهره می‌گیرد.
همدان ، شهری با پیشینه ۲۷۰۰ ساله، از جاهای است که مورد توجه فراوان و خاص جکسن قرار گرفته است. وی وضعیت شهر را در هنگام بازدید به طور کلی شرح می‌دهد و سپس به اهمیت تاریخی آن می‌پردازد. این فصل از کتاب یکی از طولانی‌ترین فصول کتاب است و همین ویژگی نشان از اهمیت این شهر تاریخی از نظر مؤلف دارد.
در بخش سنگ نوشته‌های شاهان بزرگ
هخامنشی ، ابتدا مقدمه‌ای درباره مطالعات کتیبه‌ها و خطوط پارسی باستان (میخی) می‌نویسد. توصیفاتی که از کوه بیستون و جزئیات کتیبه‌های آن ارائه می‌دهد، شاید یکی از بهترین توصیفاتی است که تاکنون بیان شده است. در ادامه این بخش از تمام سنگ نوشته‌ها با ذکر ستون و سطور
کتیبه یادداشت برداری می‌نماید.
شهرهای تاریخ متاخرتر، چون اصفهان که در
دوره صفویه از اهمیت خاص و فوق العاده برخوردار بوده و شیراز و یزد به نحوی عالی در این سفرنامه توصیف شده است. در مورد
شیراز بیشتر به صحبت درباره شاعران و اشعار آن‌ها می‌پردازد و برای آشنایی با
زرتشتیان ساکن یزد و چگونگی انجام آداب و رسوم مذهبی آن‌ها به یزد مسافرت می‌کند و در دو بخش به ملاقات‌های خود با بزرگان زرتشتی آنجا اشاره می‌کند.
در قسمت‌های بعدی کتاب، بخشی که به ویرانه تاریخی و باستانی می‌پردازد، از اهمیت بیشتری برای محققان برخوردار است؛ چرا که شهر باستانی رگا از پیشینه چند هزار ساله برخوردار است و گاه به عنوان پایتخت، اهمیت فوق العاده می‌یافته که در این بخش به بحث و بررسی آن با استناد به گفته‌های مورخین بزرگ چون
ابن حوقل و
اصطخری پرداخته است.
فهرست مطالب در ابتدا و نقشه مسیر سفر جکسن و فهرست اعلام در انتهای اثر آمده است. از امتیازات برجسته کتاب حاضر، عکس‌هایی است که یا خود نویسنده تهیه کرده و یا از دوستان خود دریافت داشته است؛ این عکس‌ها در آخر هر چند فصل، با توجه به موضوعات آن آورده شده است. مترجمان کتاب در پانوشت صفحات توضیحات لازم و ضروری و اشتباهاتی را که نویسنده مرتکب شده تذکر داده‌اند. ذکر منابع و مآخذ در آخر هر فصل نیز از دیگر ویژگی‌های کتاب است.
نرم افزار جغرافیای جهان اسلام ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
