اِستَمتَعتُم (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِستَمتَعتُم:
(فَمَا اسْتَمْتَعْتُم)اِستَمتَعتُم: این بخش از
آیه مورد بحث، اشاره به مسالۀ ازدواج موقت و به اصطلاح «
متعه» است و می‌گوید: «زنانی را که
متعه می‌کنید
مهر آنها را به عنوان یک
واجب باید بپردازید» و از آن استفاده می‌شود که اصل
تشریع ازدواج موقت، قبل از نزول این آیه برای مسلمانان بوده که در این آیه نسبت به پرداخت مهر آنها توصیه می‌کند.
به موردی از کاربرد «اِستَمتَعتُم» در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ النِّسَاء إِلاَّ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ كِتَابَ اللّهِ عَلَيْكُمْ وَأُحِلَّ لَكُم مَّا وَرَاء ذَلِكُمْ أَن تَبْتَغُواْ بِأَمْوَالِكُم مُّحْصِنِينَ غَيْرَ مُسَافِحِينَ فَمَا اسْتَمْتَعْتُم بِهِ مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِيضَةً ... ) (و زنان شوهردار بر شما
حرام است؛ مگر آنها را كه در جنگ با
کفار اسیر كرده و مالك شده‌ايد؛ زيرا اسارت آنها در
حكم طلاق است؛ اينها
احكامى است كه
خداوند بر شما مقرّر داشته است. امّا زنان ديگر غير از اينها كه گفته شد)، براى شما
حلال است كه با اموال خود، آنان را اختيار كنيد؛ در حالى كه پاكدامن باشيد و از
زنا، خوددارى نماييد. و زنانى را كه
متعه [ازدواج موقت
] مى‌كنيد، واجب است مهر آنها را بپردازيد...)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: و بدون شك مراد از استمتاع مذكور در آيه نكاح
متعه است، چون آيه شريفه در
مدینه نازل شده، زيرا در
سوره نساء واقع شده، كه در نيمه اول بعد از هجرت نازل شده و بيشتر آياتش بر آن
شهادت مى‌دهد، و اين نكاح يعنى نكاح
متعه و يا بگو نكاح موقت، در آن برهه از زمان در بين مسلمانان معمول بوده، و در آن نيز هيچ شكى نيست (اخبار بر مسلم بودن آن توافق و اتفاق دارد) حال چه اينكه
اسلام آن را تشريع كرده باشد و چه از تاسيسات شارع اسلام نباشد (بلكه قبل از اسلام هم معمول بوده باشد) پس أصل وجود چنين نكاحى در زمان
رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و در پيش چشم و گوش آن جناب جاى ترديد نيست، و نيز جاى شك نيست كه در آن ايام نام اين نوع
ازدواج همين نام بوده و از آن جز به عنوان
متعه تعبير نمى‌كردند، پس چاره‌اى جز اين نيست كه جمله:
(فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ) را حمل بر همين نوع نكاح نموده و از آن جمله اين قسم نكاح را بفهميم، هم چنان كه ساير رسوم و سنت‌هايى كه در عهد نزول
قرآن به اسماء خودش معروف و شناخته مى‌شده آيات
قرآن بر آن معناى معهود حمل مى‌شده.
در
تفسیر نمونه آمده است: این بخش از آیۀ مورد بحث، اشاره به مسالۀ ازدواج موقت و به اصطلاح «
متعه» است و می‌گوید: «زنانی را که
متعه می‌کنید مهر آنها را به عنوان یک
واجب باید بپردازید» و از آن استفاده می‌شود که اصل تشریع ازدواج موقت، قبل از نزول این آیه برای مسلمانان بوده که در این آیه نسبت به پرداخت مهر آنها توصیه می‌کند و از آنجا که این بحث یکی از مباحث مهم تفسیری و فقهی و اجتماعی است لازم است از چند جهت مورد بررسی قرار گیرد:
• قراینی که در آیۀ فوق وجود دارد دلالت آن را بر ازدواج موقت تاکید می‌کند.
• ازدواج موقت در عصر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بوده و بعداً
نسخ نشده است.
اوّلا: کلمۀ «
متعه» که «استمتعتم» (در آیۀ مورد بحث) از آن گرفته شده است در اسلام به معنای ازدواج موقت است و به اصطلاح
حقیقت شرعیه می‌باشد؛ گواه بر این است که این کلمه (
متعه) با همین معنا در روایات پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و کلمات
صحابه مکرر به کار برده شده است.
ثانیاً: اگر این کلمه به معنای مزبور نباشد باید به معنای لغوی آن یعنی «بهره‌گیری» تفسیر شود.
ثالثاً: بزرگان «اصحاب» و «
تابعین» می گویند: «ما بحث نداریم که از آیۀ فوق
حکم جواز
متعه استفاده می‌شود، بلکه ما می‌گوییم
حکم مزبور بعد از مدتی نسخ شده است».
رابعاً:
ائمه اهل بیت (علیه‌السّلام) که به اسرار
وحی از همه آگاه‌تر بودند، متفقاً آیه را به همین معنا تفسیر فرموده‌اند و روایات فراوانی در این زمینه نقل شده از جمله: از
امام صادق (علیه‌السّلام) که فرمود: «
حکم متعه در
قرآن نازل شده و
سنت پیغمبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بر طبق آن جاری شده است.
همچنین از
امام باقر (علیه‌السّلام) نقل شده که در پاسخ شخصی به نام
عبد‌اللّه بن عمیر لیثی در مورد
متعه فرمود: «خداوند آن را در
قرآن و بر زبان پیامبرش حلال کرده است و آن تا روز قیامت حلال می‌باشد.»
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «اِستَمتَعتُم»، ج۴، ص۲۴۰.
