اَعْرَج (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اَعْرَج:
(وَ لا عَلَی الْاَعْرَجِ حَرَجٌ) اَعْرَج: افعل وصفی به معنی «لنگ و شل» است و در اصل از مادّه
«عرج» به معنی «لنگیدن» گرفته شده و به کسی که یک یا دو پایش لنگ است اطلاق می‌شود.
آیه مورد بحث تاکید بر این دارد که افراد نابینا و شل و بیمار می‌توانند با شما هم غذا شوند، چرا که طبق صریح بعضی از
روایات، اهل مدینه پیش از آن که
اسلام را پذیرا شوند افراد نابینا و شل و بیمار را از حضور بر سر سفره غذا منع می‌کردند و با آن‌ها هم غذا نمی‌شدند و از این کار
نفرت داشتند و به عکس بعد از ظهور اسلام گروهی غذای این گونه افراد را جدا می‌دادند نه به این علت که از هم غذا شدن با آن‌ها تنفر داشتند، بلکه به این دلیل که شاید اعمی، غذای خوب را نبیند و آن‌ها ببینند و بخورند و این برخلاف
اخلاق است و همچنین در مورد افراد لنگ و بیمار که ممکن است در غذا خوردن عقب بمانند و افراد سالم پیشی بگیرند. به هر دلیل که بود با آن‌ها هم غذا نمی‌شدند و روی همین جهت افراد اعمی و لنگ و بیمار نیز خود را کنار می‌کشیدند، چرا که ممکن بود مایه ناراحتی دیگران شوند و این عمل را برای خود
گناه می‌دانستند.
این موضوع را از
پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) که سؤال کردند؛ آیه مورد بحث نازل شد و گفت:
«هیچ مانعی ندارد که آن‌ها با شما هم غذا شوند.»
البته در تفسیر این جمله
مفسران تفسیرهای دیگری نیز کرده‌اند از جمله این که آیه ناظر به استثنای این سه گروه از حکم
جهاد است.
به موردی از کاربرد
اَعْرَج در
قرآن، اشاره می‌شود:
(لَیْسَ عَلَی الْاَعْمَی حَرَجٌ وَ لا عَلَی الْاَعْرَجِ حَرَجٌ وَ لا عَلَی الْمَریضِ حَرَجٌ وَ لا عَلَی اَنفُسِکُمْ اَن تَاْکُلوا مِن بُیوتِکُمْ اَوْ بُیوتِ آبَائِکُمْ اَوْ بُیوتِ اُمَّهاتِکُمْ اَوْ بُیوتِ اِخْوانِکُمْ اَوْ بُیوتِ اَخَواتِکُمْ اَوْ بُیوتِ اَعْمامِکُمْ اَوْ بُیوتِ عَمّاتِکُمْ اَوْ بُیوتِ اَخْوالِکُمْ اَوْ بُیوتِ خَالاتِکُمْ اَوْ ما مَلَکْتُم مَّفاتِحَهُ اَوْ صَدیقِکُمْ لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُناحٌ اَن تَاْکُلوا جَمیعًا اَوْ اَشْتاتًا فَاِذا دَخَلْتُم بُیوتًا فَسَلِّموا عَلَی اَنفُسِکُمْ تَحِیَّةً مِّنْ عِندِ اللَّهِ مُبارَکَةً طَیِّبَةً کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللَّهُ لَکُمُ الْآیاتِ لَعَلَّکُمْ تَعْقِلون) (بر نابینا و افراد لنگ و بیمار ایرادی نیست که با شما هم غذا شوند و بر شما نیز ایرادی نیست که از خانه‌های خودتان (خانه‌های فرزندان یا همسرانتان که خانه خودِ شما محسوب می‌شود بدون اجازه خاصّی) غذا بخورید و همچنین خانه‌های پدرانتان، یا خانه‌های مادرانتان، یا خانه‌های برادرانتان، یا خانه‌های خواهرانتان، یا خانه‌های عموهایتان، یا خانه‌های عمه‌هایتان، یا خانه‌های دایی‌هایتان، یا خانه‌های خاله‌هایتان، یا خانه‌هایی که کلیدهایش در اختیار شماست، یا خانه‌های دوستانتان، بر شما ایرادی نیست که به طور دسته جمعی یا جداگانه غذا بخورید و هنگامی که داخل خانه‌ای شدید، بر خویشتن
سلام کنید، سلام و تحیّتی از سوی
خداوند، سلامی پربرکت و پاکیزه. این‌گونه خداوند آیات را برای شما روشن می‌کند، باشد که بیندیشید.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
(لَیْسَ عَلَی الْاَعْمی حَرَجٌ... وَ لا عَلی اَنْفُسِکُمْ) در عطف
(عَلی اَنْفُسِکُمْ) که عطف به ما قبل خود شده، دلالت است بر اینکه شمردن نامبردگان از این باب نبوده که خصوصیتی داشته باشند، بلکه از باب این بوده که به خاطر
عیب و نقصی که در اعضاء دارند احیانا نمی‌توانند
رزق خود را کسب کنند، لذا جایز است که از خانه‌های نامبردگان رفع حاجت کنند و الا فرقی میان کور و چلاق و مریض و غیر ایشان نیست.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «اَعْرَج»، ج۳، ص۱۳۷-۱۳۸.
