اوّلیت مقدمات
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اوّلیت مقدمات برهان یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و به معنای
حمل بی‌واسطه
محمول بر
موضوع در مقدمات
برهان است.
برای آنکه برهانی مفید
یقین باشد مقدمات آن باید چند شرط داشته باشند، از جمله شرایط مقدمات برهان آن است که باید «اَوَّلی» باشند. درباره معنای «اَوَّلی» گفته‌اند: اوّلی چیزی است که بی‌واسطه غیر بر موضوع
حمل می‌شود؛ مانند:
حمل جنس قریب و
فصل قریب بر
نوع و نیز
حمل عرض ذاتی حقیقی بر آن؛ یعنی عرضی که به سبب ذات موضوع عارض آن شود نه به سبب امر دیگری، مانند تعجب که به سبب ذات
انسان عارض بر او می‌شود نه به علت دیگری، به خلاف
اجناس و
فصول عالی که به واسطه
حمل بر یک مفهوم اعم، بر نوع
حمل می‌شوند؛ مانند جسم که به واسطه
حمل آن بر حیوان، بر انسان
حمل می‌شود.
مراد از اوّلی‌بودنِ
ذاتی، این است که بدون واسطه بر موضوع
حمل می‌شود؛ مانند: جنس و فصل قریب نسبت به نوع، و مانند: تعجب نسبت به انسان، نه مانند: جنس و
فصل بعید که به واسطه جنس قریب برنوع
حمل می‌شوند.
در
کتاب التحصیل آمده است: «به دو دلیل به مقدمات اوّلیه، اوّلیه گفته می‌شود: اوّل آنکه در ابتدای امر و بدون واسطه،
تصدیق به آنها حاصل می‌شود؛ مانند: کل بزرگ‌تر از جزء است، و دوم آنکه ایجاب و سلب در این مقدمات بر اعم از موضوع
حمل نمی‌شود؛ یعنی در
حمل به واسطه‌شدن امر اعم نیاز ندارد؛ مانند: کلّ مثلث فزوایاه مساویة لقائمتَین. در اینجا
محمول برچیزی اعم از مثلث به
حمل کلی،
حمل نمی‌شود.»
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
(۱) ابوالحسن سالاری، بهمنیار بن مرزبان، التحصیل.
(۲)
علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. (۳) مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «اوّلیت مقدمات برهان»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۱/۱۶.
