• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

انحراف قضیه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


انحراف قضیه یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای بیان قضیه به غیر صورت طبیعی و وضع منطقی است.


هرگاه یک قضیه از استعمال طبیعی و وضع منطقی خود خارج و منحرف شود
[۱] مظفر، محمدرضا، المنطق، ص۱۸۹.    
به طوری که نوع قضیه شناسایی نشود، انحراف یاد شده را «انحراف قضیه»، و قضیه را هم «قضیه منحرفه» می‌نامند.

انحراف در قضیه حملیه
[۲] مظفر، محمدرضا، المنطق، ص۱۸۹.    
به این است که سور قضیه که باید مقترن به موضوع باشد در کنار محمول قرار گیرد؛ مانند اینکه قضیه «بعضُ الحیوان انسانٌ» به «الانسانُ بعضُ الحیوان» تبدیل شود.
[۳] سجادی، جعفر، فرهنگ معارف اسلامی، ج۳، ص۱۹۲۰.    
[۴] سجادی، جعفر، فرهنگ معارف اسلامی، ج۳، ص۱۵۰۴.    
[۵] شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق)، ص۹۷.
[۶] علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، ص۵۸.    


انحراف در قضیه شرطیه
[۷] مظفر، محمدرضا، المنطق، ص۱۹۰.    
به این است که از ادوات اتصال و عناد، خالی باشد
[۸] سجادی، جعفر، فرهنگ معارف اسلامی، ج۳، ص۱۵۰۴.    
که در نتیجه به صورت حملیه ظهور می‌کند، ولی به حسب حقیقت و معنا، مصاحبت یا معاندت دو نسبت را افاده می‌کند؛ مثلاً هر گاه گفته شود: آب به طبع خود با اینکه هوا گرم باشد، منجمد نمی‌شود وضع منطقی آن در قالب قضیه شرطی متصل این است که «اگر آب منجمد باشد هوا گرم نیست» یا «هوا سرد است» و در قالب قضیه منفصله چنین است: «یا آب منجمد می‌شود یا هوا گرم است».
[۹] علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، ص۶۰.    
[۱۰] تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۲۷۴.


بعضی از منطق‌دانان، مثل محقق طوسی در اساس الاقتباس، و قطب‌الدین شیرازی در دُرّة التاج، قضیه حملیه دارای انحراف از وضع طبیعی را «قضیه منحرفه»، و قضیه شرطیه دارای انحراف از وضع طبیعی را «قضیه محرَّفه» نامیده‌اند.
[۱۱] خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۱۲۶.    
محقق طوسی این تمایز در نام‌گذاری بین حملیه و شرطیه را عرف رایج منطق‌دانان دانسته است. اما در کتاب الجوهر النضید از هر دو قسم، تعبیر به «منحرفه» شده است. بعضی از معاصران هم، مثل مرحوم مظفر در المنطق، ملتزم به چنین فرقی نشده است.
[۱۲] مظفر، محمدرضا، المنطق، ص۱۸۹.    
[۱۳] قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، شرح مطالع الانوار، ص۲۴۰.
[۱۴] مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۱۶۰.
[۱۵] مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۱۹۳.
[۱۶] ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۱، ص۵۳.


در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:

(۱) ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
(۲) سجادی، جعفر، فرهنگ معارف اسلامی.    
(۳) مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
(۴) علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید.    
(۵) تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق.
(۶) مظفر، محمدرضا، المنطق.    
(۷) شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق).
(۸) خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس.    

۱. ↑ مظفر، محمدرضا، المنطق، ص۱۸۹.    
۲. ↑ مظفر، محمدرضا، المنطق، ص۱۸۹.    
۳. ↑ سجادی، جعفر، فرهنگ معارف اسلامی، ج۳، ص۱۹۲۰.    
۴. ↑ سجادی، جعفر، فرهنگ معارف اسلامی، ج۳، ص۱۵۰۴.    
۵. ↑ شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق)، ص۹۷.
۶. ↑ علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، ص۵۸.    
۷. ↑ مظفر، محمدرضا، المنطق، ص۱۹۰.    
۸. ↑ سجادی، جعفر، فرهنگ معارف اسلامی، ج۳، ص۱۵۰۴.    
۹. ↑ علامه حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید، ص۶۰.    
۱۰. ↑ تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق، ص۲۷۴.
۱۱. ↑ خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس، ص۱۲۶.    
۱۲. ↑ مظفر، محمدرضا، المنطق، ص۱۸۹.    
۱۳. ↑ قطب‌الدین رازی، محمد بن‌ محمد، شرح مطالع الانوار، ص۲۴۰.
۱۴. ↑ مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۱۶۰.
۱۵. ↑ مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد، ص۱۹۳.
۱۶. ↑ ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق)، ج۱، ص۵۳.


پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «انحراف قضیه»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۱/۱۴.    




جعبه ابزار