انتها نامه (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«انتهانامه»، به
زبان فارسی ، اثر بهاء الدین محمد، مشهور به سلطان ولد، فرزند
مولانا جلال الدین مولوی ، در باب عرفان ادبی و عملی است.
مؤلف، در مقدمه می‌گوید: «چون دو دفتر از مثنوی تمام شد، در
موعظه و نصیحت از طریق نظم بسته بودم که آنچه گفته شد، اگر خلق بدان عمل خواهند کردن، کافی است و تمام. پس عالم خموشی پیش گرفته بودم و به عالم باطن مشغول شده. در عین آن خموشی، الهام
حق در رسید بی چون و چگونه که به پند و موعظه مشغول شو که آنچه در عالم خموشی می‌طلبی، در بیان و گفتار حاصل شود».
سلطان ولد، به جهت مانوس بودن با کتاب و
سنت ، همواره کلامش، مشحون از
آیات الهی و
احادیث نبوی است.
مباحث مختلف کتاب با عبارت «در بیان آنکه...» ، از یک دیگر منفک شده است؛ بنابراین، کل مطالب آن در قالب یک مقدمه و ۱۱۳ بحث مختلف که با عبارت مزبور آغاز شده، ارائه گردیده است.
نمونه‌هایی از مباحث کتاب:
۱. در بیان آنکه اولیای واصل، در نام
حق،
حق را دیده‌اند، زیرا که
حق از نام خود جدا نیست؛ به خلاف نام‌های دیگر، چنان که کسی نام
نان برد، آنچه از نان یابد، از نام نان نیابد؛ نام، غیر نان است و از نان جداست. هم چنین غیر نام خدا همه بر این منوال است که گفتیم. مردان و واصلان، در نام خدا،
خدا را دیده‌اند، چنان که تو در بحری یا در جویی،
آب را ببینی و آب، از جو جدا نباشد...
۲. در بیان آنکه ترک دنیا،
معنوی است؛ نه آن صورت ظاهر که خلق، فهم کرده است. خان و مان را می‌فروشند و به درویشان می‌بخشند و بدان شادند که ما از اولیائیم و ترک دنیا کرده‌ایم. ترک
دنیا را کژ فهم کرده‌اند. ترک دنیا آن است که از میان جان و دل، به
حق مشغول شوند، مشغولی دنیا را تبع و سهل گیرند...
پاره‌ای از موضوعاتی که در کتاب مطرح شده است:
در بیان آنکه مؤمنان و طالبان سه نوعند؛ در بیان آنکه آدمی در مقام خاکی اختیاری نداشت؛ در بیان آنکه مصطفی صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم می‌فرماید: «موتوا قبل ان تموتوا»؛ در بیان آنکه شیخ کامل، سخن عظیم بلند را به پستی می‌آورد؛ در بیان آنکه سخن، سه نوع است؛ در بیان آنکه جان حیوانی را که در جسم است چون به چشم نمی‌توان دیدن، جان جان را که
معنوی تر و لطیف تر است، کی توان دیدن؛ در بیان آنکه در طلب، مطلوب را باید دیدن، زیرا طالب، آلت است و او را مطلوب در کار می‌آورد؛ در بیان آنکه اگرچه طاعات و
عبادات و مجاهده، عاقبت به مشاهده می‌رساند، لیکن آنچه از شیخ واصل به مرید رسد، به مجاهده و طاعات بسیار حاصل نشود؛ در بیان آنکه عظمت دریای
قدرت حق تعالی، بی نهایت و بی کران است؛ در بیان آنکه اول، این عالم از تحت و فوق و تمامت آفرینش، در علم
حق،
معنی بود؛ در بیان آنکه ظلم‌ها و ستم‌ها بر خود تو می‌کنی؛ در بیان آنکه هر هستی که آدمی را حاصل شد، از نیستی شد؛ در بیان آنکه بو، رهبر است به اصل؛ در بیان آنکه اجسام را قدر و قیمت، از ارواح است و
ارواح ، بی اجسام باقی‌اند؛ در بیان آنکه ولی خدا، مظهر خداست؛ در بیان آنکه جهد آدمی، بی
عنایت خدا کارگر نباشد و مؤثر نیاید؛ در بیان آنکه خلق، چون بازان مردارخوارند، زیرا که روشان به دنیاست؛ در بیان آنکه غرض، آدمی را از کار
حق که آن واقع است و پیدا، کور و کر می‌کند؛ در بیان آنکه آدمی مرکب است از
نور و ظلمت.
کتاب، توسط محمد علی خزانه دارلو تحقیق و تصحیح شده است. وی، در پیش گفتار، از زندگانی
مؤلف و آثار وی و این کتاب و نسخه‌های آن و روش تصحیح متن آن، سخن به میان آورده است.
فهرست مندرجات، در آغاز کتاب و فهرست‌های «
آیات »، «
احادیث »، «اعلام»، «اشعار دیگران»، «سخنان مشایخ»، «ضرب المثل‌ها» و «عبارات عربی» در پایان آن ذکر شده است.
پاورقی‌ها، به ذکر اختلاف نسخ، آدرس آیات و توضیح برخی از واژه‌های دشوار اختصاص یافته است.
نرم افزار عرفان۳، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
