• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ام‌الخیر رابعه بنت اسماعیل عدویه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



امالخیر (ام‌عمرو) رابعة بنت اسماعیل عدویّه قیسیه بصریّه تاج‌الرجال (م ۱۳۵ هـ)، معروف به رابعه عدویه زنی بلندآوازه و شاعر، از مشاهیر عرفا و متصوفه و از چهره‌های سرشناس بصره بود.



امالخیر (ام‌عمرو) رابعة بنت اسماعیل عدویّه قیسیه بصریّه تاج‌الرجال، در بصره به دنیا آمد
[۱] جامی، عبدالرحمن بن احمد، نفحات الانس، ص۹۲۶.
و از هم‌پیمانان آل عتیک بود. چون دختر چهارم پدرش بود او را «رابعه» نامیدند و به‌سبب مزیتی که در کمالات انسانی و فضایل نفسانی بر مردان عصر خویش داشت به تاج‌الرجال ملقب گردید.
او در عصر حسن بصری و سفیان ثوری زندگی می‌کرد. به لحاظ زهد و عبادت، بسیاری وی را در زمره مشاهیر عرفا و متصوفه به شمار آورده و اوصافی از قبیل صالحه، عابده، فاضله، زاهده و شاعره به او داده و از چهره‌های سرشناس بصره به حساب آورده‌اند.
پس از وفات شوهرش، در سال ۱۱۰ هـ ابوسلیمان‌ هاشمی از سرمایه‌داران و سرشناسان بصره از وی خواستگاری کرد، ولی نپذیرفت. سفیان ثوری سؤالات صوفیانه‌اش را از وی می‌پرسید و به موعظه‌ها و دعاهای او رغبت می‌نمود،
[۱۴] جامی، عبدالرحمن بن احمد، نفحات الانس، ص۹۲۶-۹۲۷.
چنان‌که شعبه نیز از حکمت‌های او بهره‌مند می‌شد. رابعه پس از مدتی از بصره به بیت‌المقدس کوچ کرد.
[۱۶] دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ج۷، ص۱۰۲۷۵.

از رابعه داستان‌هایی در خصوص عبادت و پرهیزگاری، نوادر، موعظه‌ها و کرامات بسیاری نقل کرده‌اند، تا آن‌اندازه که ابن‌جوزی آنها را در کتابی جداگانه جمع‌آوری کرده است.


دیوان شعر از آثار رابعه عدویه است. اشعاری صوفیانه از وی به جا مانده که در آنها از عشقِ خدایی سخن به میان آمده است.


رابعه عدویه در سال ۱۳۵ هـ در چهل سالگی در بیت‌المقدس درگذشت و بالای کوه طور مدفون شد. زمان مرگ وی را سال ۱۸۰ هـ هم نوشته‌اند.


برای مطالعه بیشتر به منابع زیر مراجعه شود.


۱. جامی، عبدالرحمن بن احمد، نفحات الانس، ص۹۲۶.
۲. ابن‌ملقن، عمر بن علی، طبقات الاولیاء، ص۴۰۸.    
۳. حسّون، محمد، اعلام النساء، ج۱، ص۳۹۷.    
۴. ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۰، ص۲۰۱.    
۵. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۱۱، ص۱۱۷.    
۶. مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۲، ص۲۷۹.    
۷. مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۲، ص۲۸۰.    
۸. آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۹، ص۳۴۵.    
۹. عطار، محمد بن ابراهیم، تذکرة الاولیاء، ص۵۰.    
۱۰. زرکلی، خیرالدین بن محمود، الاعلام، ج۳، ص۱۰.    
۱۱. ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، صفة الصفوه، ج۲، ص۲۴۳.    
۱۲. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآت الجنان، ج۱، ص۲۲۱.    
۱۳. ابن‌خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۲، ص۲۸۶.    
۱۴. جامی، عبدالرحمن بن احمد، نفحات الانس، ص۹۲۶-۹۲۷.
۱۵. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۱۱، ص۱۱۸.    
۱۶. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، ج۷، ص۱۰۲۷۵.
۱۷. عطار، محمد بن ابراهیم، تذکرة الاولیاء، ص۵۱.    
۱۸. ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی، صفة الصفوه، ج۲، ص۲۴۳.    
۱۹. آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۹، ص۳۴۵.    
۲۰. زرکلی، خیرالدین بن محمود، الاعلام، ج۳، ص۱۰.    
۲۱. حسّون، محمد، اعلام النساء، ج۱، ص۳۹۹.    
۲۲. ابن‌عماد حنبلی، عبدالحی بن احمد، شذرات الذهب، ج۲، ص۱۵۶.    
۲۳. ابن تغری بردی، یوسف بن تغری بردی، النجوم الزاهره، ج۱، ص۳۳۰.    
۲۴. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآت الجنان، ج۱، ص۲۲۱.    
۲۵. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۱۴، ص۳۷.    
۲۶. ابن‌ملقن، عمر بن علی، طبقات الاولیاء، ص۴۰۸.    
۲۷. ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۰، ص۲۰۲.    
۲۸. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۱۱، ص۱۱۹.    
۲۹. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۲، ص۳۹.    
۳۰. قشیری، عبدالکریم، الرسالة القشیریه، ج۲، ص۴۱۳.    
۳۱. قشیری، عبدالکریم، الرسالة القشیریه، ج۱، ص۲۶۸.    
۳۲. قشیری، عبدالکریم، الرسالة القشیریه، ج۲، ص۵۷۰.    



• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، ج۱، ص۳۳۱، برگرفته از مقاله «رابعة بنت اسماعیل عدویّه».
• عبدالسلام ترمانینی، رویدادهای تاریخ اسلام، ترجمه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ج۱، ص۳۴۵.






جعبه ابزار