امین عباسی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
امین
عباسی ششمین
خلفای عباسی بوده و از بانیان روکش زرین در
کعبه می باشد.
ابوعبدالله محمد ملقب به امین، ششمین خلیفه
عباسی پسر
هارون الرشید و مادرش‌ام جعفر زبیده،
دختر جعفر بن منصور، است. او در
شوال سال ۱۷۰ق. در
بغداد زاده شد.
امین خوش چهره، چهار شانه،
نیرومند،
شجاع،
بخشنده، و آگاه به
شعر و
ادبیات بود. وی را بسیار سست رای و بی تدبیر، خوش گذران و علاقه مند به
شکار و
ماهی گیری خوانده‌اند.
او در
حکومت پدر عهده دار اداره
عراق و
شام و
مغرب شد و برادرانش
مامون و
مؤتمن نیز بر قسمت‌های مرکزی و شرقی قلمرو گسترده پدرشان حکومت می‌کردند.
به رغم درایت و کاردانی بیشتر مامون نسبت به امین و اعتراف پدرش به این نکته، امین با نفوذ مادرش و دیگر بزرگان خاندان
عباسیو به دلیل آن که مادر مامون کنیزی ایرانی بود، به عنوان
ولیعهد اول هارون برگزیده و برای او از مردم
بیعت گرفته شد.
امین در نیمه
جمادی الاولی سال ۱۹۳ق. در پی مرگ پدرش به
خلافت رسید.
دوران پنج ساله خلافت او با هزینه کردن گنجینه هارون
عباسی در عیاشی‌ها و خوشگذرانی‌های امین سپری شد.
نیز رقابت و درگیری میان امین و مامون که در تقسیم
قدرت میان آنان به دست پدرشان
و تحریکات بزرگان
عباسی و کار گزاران حکومتی ریشه داشت،
زمینه‌های گسترش ناآرامی در سرزمین‌های اسلامی را فراهم کرد. همین وضع موجب گردید تا امین بر خلاف پیشینیان خود، با
امام رضا علیه‌السّلام و دیگر علویان رودررو نشود.
در روایتی، آن
امام کشته شدن امین به دست مامون را پیشگویی کرده بود.
امین بر خلاف سوگند و تعهدنامه نهاده در کعبه، به تحریک علی بن
عیسی و
فضل بن ربیع، از کار گزاران دوره هارون و از رقبای فضل بن سهل ایرانی، مامون را برکنار کرد و برای ولیعهدی پسرش
موسی به سال۱۹۴ق
بیعت گرفت
و از ذکر نام برادرانش عبدالله (مامون) و قاسم (مؤتمن) بر منبرها جلوگیری کرد و به بهانه‌ای به خانه ام
عیسی، همسر مامون، هجوم برد.
سرانجام بین دو برادر نبردی رخ داد که به شکست سپاهیان امین و کشته شدن او در
محرم سال ۱۹۸ق. انجامید
و مامون به عنوان خلیفه روی کار آمد. خلافت امین چهار سال و هفت ماه و ۲۱
روز و سنش ۲۷
سال و سه
ماه یا ۲۸ سال بود و دو پسر به نام
موسی و عبدالله به جای گذاشت.
امین به هنگام حج گزاری هارون به سال ۱۸۶ق. حضور داشت. در این سفر، هارون در جمع فرزندان و سران لشکری و کشوری در دو فرمان جداگانه، مراتب فرمانبرداری و
اطاعت مامون برای امین و نیز احترام و وفاداری امین به جانشینی مامون را نگاشت
و حاضران را بر آن شاهد گرفت. آن دو تعهد کردند که در صورت تخلف از این فرمان‌ها، امین ۵۰ سال و مامون ۳۰ سال پیاده
حج به جا آورند و همه دارایی آن‌ها
صدقه داده شود و همه همسرانشان سه طلاقه گردند.
این فرمان‌ها درون کعبه آویخته شد.
اما همان گونه که یاد شد، امین به محض رسیدن به خلافت، به عهد خود پشت کرد.
وی در نخستین سال خلافتش در نیمه
جمادی الثانی سال ۱۹۳ق. در حالی که اعلان حج کرده بود، با یادآوری
وصیت هارون که هیچ یک از خلفای بنی
عباس در پی او
حق انجام حج ندارد، از سفر منصرف شد.
دلیل این فرمان هارون، در منابع تاریخی بازتاب نیافته است.
تنها در گزارشی آمده که حج نگزاردن خلفای پس ازهارون، پیشگویی فضیل عیاض یا ابوبکر بن عیاش راوی بر پایه
روایت امام علی علیه‌السّلام بود که آن را برای هارون بیان کرده بودند.
در پی انصراف امین از حج، مادرش ام جعفر زبیده در ماه
رمضان همان سال
عمره گزارد. او که در دوران هارون دستور حفر
چشمه مشاش را داده بود، در این
سفر با استفاده از آن چشمه، منبع‌های
آب ساخت و حوض‌ها و سقاخانه‌هایی ترتیب داد. به مناسبت این سفر زبیده، امین ۰۰۰/۲۰ مثقال
طلا یا ۰۰۰/۸۰
دینار طلا فرستاد تا روی در کعبه و میخ‌های در و آستانه آن را با ورقه‌های زرین روکش کنند.
در حکومت امین، امیران حج بدین ترتیب بودند: سال ۱۹۳و ۱۹۵ق. داود بن
عیسی بن
موسی عباسی،
سال ۱۹۴ق. علی بن
هارون الرشید و سال ۱۹۶-۱۹۷ق.
عباس بن
موسی بن
عیسی عباسی.
عباس در سال‌های یاد شده حاکم
مکه نیز بوده است.
برخی از داود بن
عیسی به عنوان والی مکه نیز یاد کرده‌اند.
بر پایه گزارشی، وی به سال ۱۹۶ق. در
مدینه و
مکه امین را از خلافت برکنار نمود و مردم را به
بیعت با مامون دعوت کرد.
داود بن
عیسی عباسی نیز والی حرمین شریفین بود و چون ۲۰ ماه در مکه اقامت کرد، مردم مدینه خواستار بازگشت او به مدینه شدند. وی در پی برکناری امین در حرمین نزد مامون آمد. مامون با پرداخت ۰۰۰/۵۰۰
درهم، او را همچنان بر حرمین ولایت داد.
(۱) اتحاف الوری، عمر بن محمد بن فهد (م. ۸۸۵ق.)، به کوشش فهیم شلتوت، مکتبة الخانجی، ۱۴۰۴ق.
(۲) اثبات الهداة، الحر العاملی (م. ۱۱۰۴ق.)، بیروت، مؤسسه اعلمی، ۱۴۲۲ق.
(۳) الاخبار الطوال،
ابن داود الدینوری (م. ۲۸۲ق.)، به کوشش عبدالمنعم، قم، الرضی، ۱۴۱۲ق.
(۴) الامامة و السیاسه،
ابن قتیبه (م. ۲۷۶ق.)، به کوشش علی شیری، بیروت، الرضی، ۱۴۱۳ق.
(۵) الانباء فی تاریخ الخلفاء،
ابن العمرانی (م. ۵۸۰ق.)، به کوشش السامرائی، قاهره، الآفاق العربیه، ۱۴۱۹ق.
(۶) البدایة و النهایه،
ابن کثیر (م. ۷۷۴ق.)، بیروت، مکتبة المعارف.
(۷) تاریخ
ابن خلدون،
ابن خلدون (م. ۸۰۸ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۱ق.
(۸) تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر، الذهبی (م. ۷۴۸ق.)، به کوشش عمر عبدالسلام، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۴۱۰ق. تاریخ خلیفه، خلیفة بن خیاط (م. ۲۴۰ق.)، به کوشش سهیل زکار، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق.
(۹) تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک)، الطبری (م. ۳۱۰ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
(۱۰) تاریخ الیعقوبی، احمد بن یعقوب (م. ۲۹۲ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق.
(۱۱) تجارب الامم، ابوعلی مسکویه (م. ۴۲۱ق.)، به کوشش امامی، تهران، سروش، ۱۳۷۹ش.
(۱۲) التنبیه و الاشراف، المسعودی (م. ۳۴۵ق.)، بیروت، دار صعب.
(۱۳) جمهرة انساب العرب،
ابن حزم (م. ۴۵۶ق.)، به کوشش گروهی از علما، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
(۱۴) حیاة الامام علی بن
موسی الرضاعلیه السلام، باقر القرشی، قم، سعید بن جبیر، ۱۳۷۲ش.
(۱۵) سیرة الائمة الاثنی عشر، حسنی هاشم معروف الحسینی، بیروت، دار التعارف، ۱۴۰۶ق.
(۱۶) عیون اخبار الرضاعلیه السلام، الصدوق (م. ۳۸۱ق.)، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۴ق.
(۱۷) کشف الغمه، علی بن
عیسی الاربلی (م. ۶۹۳ق.)، تبریز، بنی هاشمی، ۱۳۸۱ق.
(۱۸) الکامل فی التاریخ،
ابن اثیر (م. ۶۳۰ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۳۸۵ق.
(۱۹) مروج الذهب، المسعودی (م. ۳۴۶ق.)، به کوشش اسعد داغر، قم، دار الهجره، ۱۴۰۹ق.
(۲۰) المنتظم،
ابن الجوزی (م. ۵۹۷ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق.
(۲۱) النجوم الظاهره،
ابن تغری بردی الاتابکی (م. ۸۷۴ق.)، مصر، وزارة الثقافة و الارشاد القومی.
حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله«امین عباسی».
