• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

امپراتوری روم مقارن ظهور اسلام

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


امپراتوری روم شرقی (بیزانس) یکی از دو قدرت مهم در دوره پیامبراکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بوده است. (ایران نیز از قدرتهای مهم این زمان بوده است. ) این کشور وارث امپراتوری روم غربی بود که در سال ۴۷۶ میلادی سقوط کرده بود و مرکز آن قسطنطنیه (استانبول فعلی) بود.
[۱] ابن خلدون، عبدالرحمن، مقدمه، ترجمه محمد پروین گنابادی، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۵، ج۱، ص۳۱۰.
سال ۴۷۶م به دنبال شورش بردگان از داخل و هجوم بربرها که از خارج آمده بودند و در رم ساکن شده بودند امپراتوری روم غربی سقوط کرد.
[۲] علمداری، کاظم، چرا ایران عقب ماند و غرب پیش رفت، تهران، توسعه، ۱۳۸۸، شانزدهم، ص۱۳۰.
مناطق بسیاری از اروپا که در واقع جزء قلمرو این امپراتوری بود، تحت سلطه امپراتوری روم شرقی (بیزانس) قرار گرفت.
با این وجود عواملی دست به دست هم داده و موجبات ضعف و سقوط آن را فراهم کرد.


امپراتوری روم شرقی سرزمین وسیعی از جمله جنوب اروپا، بالکان، آناتولی، شمال سوریه، بخشی از بین‌النهرین، مصر و شمال آفریقا را شامل می‌شد.
[۳] علمداری، کاظم، چرا ایران عقب ماند و غرب پیش رفت، تهران، توسعه، ۱۳۸۸، شانزدهم، ص۲۷۴.


به نظر می‌رسد به منظور بررسی اوضاع این امپراطوری در دوره پیامبراکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) باید کمی به عقب‌تر بازگردیم و به دوره‌ای اشاره کنیم که ژوستی‌نین (۵۲۷تا ۵۶۵م) در قسطنطنیه قدرت را در دست داشته است. مسائل پیش آمدهِ این دوره در حوادث بعد از آن کاملا تاثیرگزار بوده است. در همین دوره حکومت بیزانس گرفتار هرج و مرج شد. قانون‌های خشن و ماموران مالیاتی چپاول‌گر، ملت روم را ناراضی کرد. خرابی‌های ناشی از جنگ‌های دوره ژوستی‌نین نارضایتی مردم و اسباب ضعف امپراتوری را فراهم کرد.

۲.۱ - اسراف و تبذیر

ژوستی‌نین که در سال ۵۲۷م قدرت را در بیزانس به دست گرفته بود، با پیوند دین به حکومتش به قدرتمندی مستبد تبدیل شد. او خود را وجودی مقدس می‌شمرد و به نام خدا فرمان صادر می‌کرد.
[۴] علمداری، کاظم، چرا ایران عقب ماند و غرب پیش رفت، تهران، توسعه، ۱۳۸۸، شانزدهم، ص۴۵۸.

منتسکیو می‌نویسد: «اسراف و تبذیر و حرص و ولع، ژوستی‌نین را به ساخت بناها (کلیسای معروف «سنت صوفی» در قسطنطنیه از بناهای برجسته هنر و معماری است که توسط او ساخته شده است.)
[۵] علمداری، کاظم، چرا ایران عقب ماند و غرب پیش رفت، تهران، توسعه، ۱۳۸۸، شانزدهم، ص۴۵۸.
واداشت. غارت گری‌های دربار نگذاشت عظمت حقیقی نصیب او شود؛ زیرا در تغییرات و اصلاحاتش گاهی افکار ابلهانه و سبک اعمال می‌کرد و کارهایش ثباتی نداشت. روش او در حالی که سخت و شدید بود، سست و بی‌پایه نیز بود. طول مدت سلطنت و کبر سن ژوستی‌نین موجب سستی و فساد و مصائب بی‌شماری شده بود. تمام این قضایا روی هم رفته عللی بود که نشان می‌داد زمامداری او چون طبلی تهی در ظاهر دارای عظمت کبریایی و در باطن پوچ و بی‌حقیقت است. »
[۶] منتسکیو، علل عظمت و انحطاط رومیان، ترجمه علی اکبر مهتدی، تهران، امیر کبیر، ۱۳۴۵، ص۲۳۶.



۲.۲ - ازدواج ژوستی‌نین

« ازدواج ژوستی‌نین با یک زن معروفه (تئودرا بازیگر تئاتر بود و به روسپی گری مشهور بود.) (تئودورا) که مدت‌ها در تئاتر بازیگر بود. یکی از علل اساسی ضعف و سستی در این دوره قلمداد شده است. این زن در تمام امور کشور مداخله می‌کرد و تمام دست آوردهایی که در سایه فتوحات لشکریان و زحمات سرداران بوجود آمده بود را از بین برد. »
[۷] منتسکیو، علل عظمت و انحطاط رومیان، ترجمه علی اکبر مهتدی، تهران، امیر کبیر، ۱۳۴۵، ص۲۳۶- ۲۳۷.
[۸] ویل دورانت، تاریخ تمدن، (عصر ایمان)، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۱، هشتم، ج۴، ص۱۳۱- ۱۳۲.



۲.۳ - رقابت ورزشی

منابع یکی دیگر از علت‌های ضعف امپراتوری بیزانس را در این زمان رقابت دو گروه ورزشی سبز پوشان و آبی پوشان دانسته‌اند. رقابت‌هایی که سالیان متمادی تداوم داشت. اختلاف شدید این دو گروه و حامیان آنها موجبات ویرانی‌های بسیاری شده است. ادواردگیبون می‌نویسد: «رقابت سبز پوشان و ازرق پوشان مدت طولانی تداوم یافت. این دو گروه به شدت مخالف یکدیگر بودند، به گونه‌ای که سبز پوشان در دوره سلطنت آناستازیوس سه هزار نفر از دشمنان ازرق پوش خود را کشتند. این فتنه به سراسر شهرهای متصرفات مشرق رخنه کرد. ... از تفاوت رنگ لباس دو دسته ورزشی دو حزب نیرومند و آشتی ناپذیر به وجود آمد که مبانی حکومت ضعیف امپراتوری را متزلزل کرد. »
[۹] ادوارد گیبون، انحطاط و سقوط امپراتوری روم، ترجمه فرنگیس شادمان، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۵۲، ج۲، ص۲۲۹- ۲۳۰.

منتسکیو نیز در این رابطه می‌نویسد: «مهمترین علت تزلزل امپراتوری روم شرقی که آتش اختلاف را بین مردم دامن زد، داستان سبز و کبود است. اهالی قسطنطنیه از دیر زمانی دو دسته شده بودند. این دو دسته‌گی در نتیجه رنگ لباسی بود که بازیگران در بازی‌های عمومی به تن می‌کردند. ... ژوستی نین هم ابلهانه از یک دسته حمایت می‌کرد. او طرفدار دسته کبود شده بود و با سبزها مخالفت می‌کرد. ... در نتیجه این دو دسته‌گی تمام وظایف اجتماعی و اخلاقی و حتی روابط خویشاوندی و. ... رخت بر بست و از هم پاشیده شد. هر دو دسته به نقض قوانین می‌پرداختند. کار اختلاف به جایی رسید که تمام مقامات رسمی و قضایی قدرت انجام هیچ کاری نداشتند و موفق به حل و فصل دعاوی مردم نمی‌شدند. ... ».
[۱۰] منتسکیو، علل عظمت و انحطاط رومیان، ترجمه علی اکبر مهتدی، تهران، امیر کبیر، ۱۳۴۵، ص۲۳۷- ۲۳۹.


۲.۴ - تعصبات مذهبی

موضوع مهم دیگری که لطمات زیادی به اساس دولت روم شرقی وارد نمود و تاثیرات سوء زیادی داشته، تعصب بی‌جایی بود که می‌خواستند مردم را به یک عقیده به خصوص و مذهب خاصی سوق دهند. ژوستی‌نین پیرو عقیده خاصی بود. او تحت تاثیرات مذهبی، خود را مکلف ساخته بود که با زور قانونی یا شمشیر فِرَق مذهبی دیگر را محو و نابود سازد و همه را در یک فرقه به خصوصی که خودش به آن معتقد بود متمرکز سازد. این رفتار باعث می‌شد مردم مقاومت نموده و طغیان کنند و در نتیجه موجب خرابی بسیاری در کشور و غالب شهرها گردید.
[۱۱] منتسکیو، علل عظمت و انحطاط رومیان، ترجمه علی اکبر مهتدی، تهران، امیر کبیر، ۱۳۴۵، ص۲۴۰- ۲۴۱.


۲.۵ - برخوردهای نظامی

درگیری‌های نظامی و حملات خارجی نیز به بحرانی‌تر شدن اوضاع در این زمان کمک می‌کرد. درگیری رومیان با امپراتوری ایران موجبات ضعف هر دو دولت را فراهم می‌کرد. «فرسایش و تحلیل امپراتوری ایران و بیزانس، پس از سالها جنگ‌های متعدد، دلیل عمده پیروزی اعراب ذکر شده است. »
[۱۲] احسان یار شاطر و دیگران، تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان، ترجمه حسن انوشه، تهران، امیر کبیر، ۱۳۸۰، ص۲۶۹.
«ایران به مدت ۲۴ سال (۶۰۴ تا ۴۲۸م) در جنگ با امپراتوری روم شرقی (بیزانس) بود. این جنگ هر دو طرف را به شدت بی‌بنیه کرد و شرایط مساعدتری را برای قوای اعراب فراهم آورد که بر هر دو نیرو غلبه کند. »
[۱۳] علمداری، کاظم، چرا ایران عقب ماند و غرب پیش رفت، تهران، توسعه، ۱۳۸۸، شانزدهم، ص‌۳۰۹.

رومیان علاوه بر این که مجبور بودند با رقیب قدرتمندی چون ایران مبارزه کنند با سایر ملت‌ها نیز خصومت داشتند و می‌بایست به جنگ‌های متعددی بپردازند. ژوستی‌نین در طول دوره حکومتش بیش از ۵۰ جنگ با رقیبان و مخالفان خویش داشت.
[۱۴] باهنر، محمد جواد، و‌ هاشمی رفسنجانی، اکبر، جهان در آستانه بعثت، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۲، چاپ سیزدهم، ص۷۳.
حکومت ژوستی‌نین علاوه بر مشکلات مزبور با فساد اداری، مالیاتی گزاف، عفو و مجازاتِ هوس بازانه، عجین شده بود.
[۱۵] ؛ ویل دورانت، تاریخ تمدن، (عصر ایمان)، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۱، هشتم، ج۴، ص۱۴۴.

به جز اشرافِ سناتوری و بازرگانان بزرگ، سایر مردم گرفتار مالیات‌های سنگین، مزد کم، تحمیلات ناروا و گرانی قیمت و زندگی ناگوار بودند.
[۱۶] باهنر، محمد جواد، و‌ هاشمی رفسنجانی، اکبر، جهان در آستانه بعثت، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۲، چاپ سیزدهم، ص۹۱.

هر چند استبداد و خشونت ژوستی‌نین و عوامل دیگر سبب شد امپراتوری بیزانس در این زمان خودش را حفظ کند؛ اما پس از مرگ او همه جای کشور گرفتار هرج و مرج شد.

۲.۶ - شورش و هرج و مرج

پس از ژوستی‌نین
یکی از پادشاهانِ بعد از ژوستی‌نین، «مریس» بود که ارتش به صورت ناگهانی بر علیه او شورش کرد. قیام سبز پوشان نیز به طغیان منجر شد. «فکاس» سرجوخه‌ای ارتشی، مریس و فرزندانش را به قتل رساند.
[۱۷] منتسکیو، علل عظمت و انحطاط رومیان، ترجمه علی اکبر مهتدی، تهران، امیر کبیر، ۱۳۴۵، ص۲۴۶.
«هنوز فکاس بر کارها مسلط نشده بود که «هراکلیوس» (هرقل) از آفریقا به روم آمد و فکاس را به قتل رساند. در این زمان کشور از هر سو مورد حمله مهاجمین بود، ارتش از هم پاشیده بود و هرج و مرج همه جا حکم فرما بود. او با کمال زحمت در فکر چاره و درمان دردها افتاد که شاید آشفتگی‌ها را سر و سامان دهد؛ ولی این دفعه حمله اعراب شروع شد. اعراب به همه جا حمله می‌کردند و همه جا را تسخیر می‌کردند. ... »
[۱۸] منتسکیو، علل عظمت و انحطاط رومیان، ترجمه علی اکبر مهتدی، تهران، امیر کبیر، ۱۳۴۵، ص۲۵۳.


۲.۷ - حمله اعراب

«مسلمانان سال ۱۳ هجری وارد شام شدند. هرقل (هراکلیوس) امپراتور روم با تمام قوایی که در آسیای صغیر داشت به مقابله آنها شتافت؛ ولی نتوانست کاری از پیش ببرد و سرانجام در یرموک شکست خورد و به قسطنطنیه مراجعت کرد. »
[۱۹] مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، ترجمه محمد رضا شفیعی کدکنی، تهران، آگه، اول، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۸۵۹.

از این رو ابوعبیده جراح به سهولت شهرهای شام و فلسطین را یکی پس از دیگری به تصرف در آورد. البته امپراتوری روم شرقی به طور کامل توسط اعراب مسلمان فتح نشد تنها بخش‌هایی از قلمرو آنها یعنی شامات، بخشی از بین‌النهرین، مصر و شمال آفریقا به تصرف مسلمانان در آمد.

امپراتوری روم شرقی (بیزانس) تا سال ۱۴۵۳میلادی تداوم یافت و سپس به دست اسلاوها، اعراب و سرانجام توسط ترکان سلجوقی فتح شد.
[۲۰] علمداری، کاظم، چرا ایران عقب ماند و غرب پیش رفت، تهران، توسعه، ۱۳۸۸، شانزدهم، ص۱۳۱.


۱. ↑ ابن خلدون، عبدالرحمن، مقدمه، ترجمه محمد پروین گنابادی، تهران، علمی و فرهنگی، ۱۳۷۵، ج۱، ص۳۱۰.
۲. ↑ علمداری، کاظم، چرا ایران عقب ماند و غرب پیش رفت، تهران، توسعه، ۱۳۸۸، شانزدهم، ص۱۳۰.
۳. ↑ علمداری، کاظم، چرا ایران عقب ماند و غرب پیش رفت، تهران، توسعه، ۱۳۸۸، شانزدهم، ص۲۷۴.
۴. ↑ علمداری، کاظم، چرا ایران عقب ماند و غرب پیش رفت، تهران، توسعه، ۱۳۸۸، شانزدهم، ص۴۵۸.
۵. ↑ علمداری، کاظم، چرا ایران عقب ماند و غرب پیش رفت، تهران، توسعه، ۱۳۸۸، شانزدهم، ص۴۵۸.
۶. ↑ منتسکیو، علل عظمت و انحطاط رومیان، ترجمه علی اکبر مهتدی، تهران، امیر کبیر، ۱۳۴۵، ص۲۳۶.
۷. ↑ منتسکیو، علل عظمت و انحطاط رومیان، ترجمه علی اکبر مهتدی، تهران، امیر کبیر، ۱۳۴۵، ص۲۳۶- ۲۳۷.
۸. ↑ ویل دورانت، تاریخ تمدن، (عصر ایمان)، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۱، هشتم، ج۴، ص۱۳۱- ۱۳۲.
۹. ↑ ادوارد گیبون، انحطاط و سقوط امپراتوری روم، ترجمه فرنگیس شادمان، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۵۲، ج۲، ص۲۲۹- ۲۳۰.
۱۰. ↑ منتسکیو، علل عظمت و انحطاط رومیان، ترجمه علی اکبر مهتدی، تهران، امیر کبیر، ۱۳۴۵، ص۲۳۷- ۲۳۹.
۱۱. ↑ منتسکیو، علل عظمت و انحطاط رومیان، ترجمه علی اکبر مهتدی، تهران، امیر کبیر، ۱۳۴۵، ص۲۴۰- ۲۴۱.
۱۲. ↑ احسان یار شاطر و دیگران، تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان، ترجمه حسن انوشه، تهران، امیر کبیر، ۱۳۸۰، ص۲۶۹.
۱۳. ↑ علمداری، کاظم، چرا ایران عقب ماند و غرب پیش رفت، تهران، توسعه، ۱۳۸۸، شانزدهم، ص‌۳۰۹.
۱۴. ↑ باهنر، محمد جواد، و‌ هاشمی رفسنجانی، اکبر، جهان در آستانه بعثت، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۲، چاپ سیزدهم، ص۷۳.
۱۵. ↑ ؛ ویل دورانت، تاریخ تمدن، (عصر ایمان)، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۸۱، هشتم، ج۴، ص۱۴۴.
۱۶. ↑ باهنر، محمد جواد، و‌ هاشمی رفسنجانی، اکبر، جهان در آستانه بعثت، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۷۲، چاپ سیزدهم، ص۹۱.
۱۷. ↑ منتسکیو، علل عظمت و انحطاط رومیان، ترجمه علی اکبر مهتدی، تهران، امیر کبیر، ۱۳۴۵، ص۲۴۶.
۱۸. ↑ منتسکیو، علل عظمت و انحطاط رومیان، ترجمه علی اکبر مهتدی، تهران، امیر کبیر، ۱۳۴۵، ص۲۵۳.
۱۹. ↑ مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، ترجمه محمد رضا شفیعی کدکنی، تهران، آگه، اول، ۱۳۷۴ش، ج۲، ص۸۵۹.
۲۰. ↑ علمداری، کاظم، چرا ایران عقب ماند و غرب پیش رفت، تهران، توسعه، ۱۳۸۸، شانزدهم، ص۱۳۱.



سایت‌ پژوهه، برگرفته از مقاله «اوضاع امپراتوری روم مقارن ظهور پیامبر اکرم(ص)» تاریخ بازیابی ۹۵/۰۶/۲    


رده‌های این صفحه : امپراطوری روم | تاریخ اسلام | جغرافیای اسلامی | فتوحات | مقالات پژوهه
جعبه ابزار