امتحان خاصه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

امتحان خاصه یکی از اصطلاحات به‌کار رفته در علم منطق بوده و به معنای شناسایی خاصه از غیر آن در مقام تعریف است.

---

یکی از بحث‌هایی که در باب معرِّف باید به آن توجه کرد، آن است که هر یک از اجزای تشکیل دهنده معرِّف (جنس، فصل، عرض خاص و عرض عام) باید شناسایی شود تا دقیقاً همان جزئی که در نظر است در جای خود قرار گیرد و چیز دیگری به جای آن قرار نگیرد، در غیر این صورت، خطای در حد و خطای در تعریف به وجود خواهد آمد. این بحث‌ها در بعضی از کتاب‌های منطقی با عنوان خطای در حد، خطای در جنس و… آورده شده است، ولی بوعلی سینا آنها را در منطق المشرقیین با عنوان امتحان در جنس، امتحان در فصل، امتحان در خاصه و… طرح کرده است.

---

ابن سینا درباره شناسایی خاصه می‌گوید که خاصه مفرده، چیزی است که نمی‌تواند به تنهایی به عنوان تعریف چیزی قرار بگیرد، بلکه محمولی است که مساوی موضوع خودش است، ولی مقوم هم نیست. اکنون می‌توان از راه‌های ذیل خاصه را از غیر خاصه شناخت:
۱. خاصه هر یک از انواع، منحصر به همان نوع است و اگر در انواع دیگری هم یافت شود، خاصه نخواهد بود؛ مانند حساس نسبت به انسان که خاصه آن نمی‌تواند باشد، زیرا دیگر حیوانات هم حساس‌اند.
۲. خاصه یک چیز نباید به صورت اغلب و اکثر باشد، بلکه باید همواره در آن چیز یافت شود.

---

در تنظیم این مقاله از منبع ذیل استفاده شده است:

ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، منطق المشرقیین.    

---