امامان دوازدهگانه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اِمامان‌ِ دَوازْدَهْگانه،
امامان اهل بیت (ع) که در
مذهب شیعه اثنا عشریه به عنوان امامان منصوص و برگزیده از جانب خداوند شناخته می‌شوند.
این امامان به ترتیب امامت عبارتند از:
۱-
حضرت علی (ع) (امامت: ۱۱-۴۰ق)،
۲- فرزندش
امام حسن (ع) (امامت: ۴۰-۵۰ق)،
۳- برادرش
امام حسین (ع) (امامت: ۵۰ -۶۱ق)،
۴- فرزندش
امام زین‌العابدین (ع) (امامت:۶۱ -۹۴ق)،
۵- فرزندش
امام محمد باقر (ع) (امامت:۹۴-۱۱۴ق)،
۶- فرزندش
امام جعفر صادق (ع) (امامت: ۱۱۴- ۱۴۸ق)،
۷- فرزندش
امام موسی کاظم (ع) (امامت: ۱۴۸-۱۸۳ق)،
۸- فرزندش
امام رضا (ع) (امامت: ۱۸۳-۲۰۳ق)،
۹- فرزندش
امام محمد تقی (ع) (امامت: ۲۰۳-۲۲۰ق)،
۱۰- فرزندش
امام علی النقی (ع) (امامت: ۲۲۰-۲۵۴ق)،
۱۱- فرزندش
امام حسن عسکری (ع) (امامت: ۲۵۴-۲۶۰ق)
۱۲- و فرزندش
حضرت مهدی ،
امام زمان (ع) (امامت: از ۲۶۰ق).
برای تفصیل درباره هر یک از این امامان به مقالات ذیل نام هر کدام، نیز درباره باورهای اثنا عشریه، به مقاله «امامیه» می‌توان مراجعه کرد.
طبق اعتقاد شیعه اثنا عشری، دوره امامت امامان دوازدهگانه با
رحلت رسول اکرم (ص) در ۱۱ق و به
امامت رسیدن
حضرت علی (ع) آغاز شده، و بدون انقطاع تاکنون ادامه یافته است. از ۲۶۰ق، پس از درگذشت
امام حسن عسکری (ع) و انتقال امامت به فرزند ایشان،
امام مهدی (ع) ، امامت از حالت ظهور به حالت غیبت مبدل شده، و دوره بلند امامت آن حضرت تماماً در حال غیبت بوده است.
اعتقاد به امامان دوازدهگانه اساس باور
شیعه اثنا عشری است و در تأیید این باور نصوص متعددی از
رسول اکرم (ص) و
ائمه (ع) عنوان شده، و حتی به تلویحاتی در
قرآن کریم اشاره شده است.
ادله اثبات امامت آنان خود موضوع کتاب‌های پرشماری در حوزه
امامیه بوده، و آثاری به سبک‌های گوناگون در این باره پرداخته شده است. به عنوان یکی از نخستین نمونه‌های تدوین در حوزه امامیه، باید از
کتاب سلیم بن قیس هلالی ، مربوط به اواخر
سده نخست هجری یاد کرد که در آن، از امامان دوازدهگانه سخن رفته است.
به عنوان طیفی از آثار در باب نص بر ائمه اثنا عشر (ع)، باید از نوشته‌هایی چون
مقتضب الاثر از
ابن عیاش جوهری (د ۴۰۱ق) و
کفایة الاثر از
خزاز قمی (اواخر قرن ۴ق) یاد کرد که مؤلفان آن‌ها تلاش داشته‌اند تا روایات مربوط به نص بر امامان دوازدهگانه را از منابع گوناگون
شیعه و
اهل سنت گرد آورند. افزون بر کتب نصوص، باید به آثاری با عنوان عمومی «دلائل الامامه» در باب معجزات ائمه (ع)، مانند
دلائل الامامه منسوب به
ابن رستم طبری ،
یا آثاری با عنوان عمومی «
الوصیه » در تبیین
انتقال وصیت در سلسله امامان دوازدهگانه، مانند
اثبات الوصیه مسعودی اشاره کرد.
اثبات نقلی‌ِ امامت امامان دوازدهگانه (ع)، نزد متکلمان امامیه نیز مورد توجه بوده، و فصلی از آثار مهم کلامی امامیه را به خود اختصاص می‌داده است.
افزون بر محافل
امامیه ، در میان
اهل سنت نیز احادیثی مبنی بر وجود ۱۲
نقیب یا امام پس از
رسول اکرم (ص)، تداول داشته، اما تفسیر دیگری از این ۱۲ امام ارائه می‌شده است. در طول
سده نخست هجری، از برخی از
اصحاب رسول اکرم (ص) ، احادیثی با مضمون بشارت به ۱۲ امام پس از آن حضرت، در محافل گوناگون نقل می‌شد که از آن میان به خصوص
حدیث جابر بن سمره از بیشترین
شهرت برخوردار بوده است؛ در این حدیث بیان شده بود که امیران (امامان یا خلفا) پس از پیامبر (ص)، ۱۲ تن هستند و همه ایشان از قریشند.
این حدیث که یکی از مشهورترین احادیث در
جهان اسلام است، نخست در منابع اهل سنت آمده، و از آن‌جا به منابع شیعی راه یافته است.
در ردیف بعد، باید از حدیثی به نقل از
ابن مسعود یاد کرد که بر پایه آن، شمار
نقیبان پس از پیامبر (ص)، ۱۲ تن به شمار
نقیبان بنی‌اسرائیل بوده است.
افزون بر آنچه گذشت، از شخصیت ائمه (ع) در محافل اهل سنت نیز همواره با حرمتی شگرف یاد می‌شد و همین حرمت، گاه انگیزه‌ای بود تا کتابی در فضائل آنان فراهم آورده شود. بی‌تردید نمونه‌هایی از کتب تألیف شده در فضائل اهل بیت (ع) نزد اهل سنت، کم شمار نیست، اما در اینجا جا دارد به نمونه‌هایی اشاره شود که در آن‌ها سلسله امامان دوازدهگانه در پرداخت کتاب، موضوعیت یافته است. یکی از حرکت‌های الهام‌بخش برای نویسندگان در این زمینه، قصیده‌ای از
ابوالفضل یحیی بن سلامه حصکفی (د ۵۵۱ یا ۵۵۳ق) است که در آن یکایک امامان دوازدهگانه
ستایش شده‌اند.
از کتاب‌های تألیف شده در فضایل امامان دوازدهگانه در حوزه اهل سنت، از این نمونه‌ها می‌توان یاد کرد:
۱.
مطالب السؤول فی مناقب آل‌الرسول ، از کمال‌الدین ابن طلحه
شافعی (د ۵۶۲ق)، چ نجف، دارالکتب التجاریه؛
۲.
تذکرة خواص الامة فی خصائص الائمه ، اثر عالم
حنفی یوسف بن قزاوغلی سبط ابن جوزی (د ۶۵۴ق)، چاپ مکرر از جمله در نجف، ۱۳۶۹ق؛
۳.
الفصول المهمة فى معرفة احوال الائمه ، از
ابن صباغ مالکی (د ۸۵۵ق) که بارها، از جمله در نجف، دارالکتب التجاریه به چاپ رسیده، و نسخ پرشمار و متنوع آن در مخازن خطی جهان اسلام، نشان دهنده گستره رواج آن در طی سده‌های متمادی است.
ابن صباغ در این اثر خود فراوان از منابع شیعی، مانند
الارشاد شیخ مفید نقل قول کرده است؛
۴.
الشذرات الذهبیه یا الائمة الاثنا عشر ، از
شمس‌الدین ابن طولون ، عالم
حنفی دمشقی (د ۹۵۳ق)، چ بیروت، ۱۹۵۸م، به کوشش صلاح‌الدین منجد؛
۵.
الاتحاف بحب الاشراف ، از
عبدالله بن عامر شبراوی ، عالم
شافعی مصری (د ۱۱۷۲ق)، چ قاهره، ۱۳۱۳ق؛
۶.
نور الابصار فی مناقب آل بیت النبی المختار ، از
سید مؤمن شبلنجی (د بعد از ۱۲۹۰ق)، چاپ مکرر از جمله در قاهره، ۱۳۴۶ق؛
۷.
ینابیع الموده ، اثر
سلیمان بن ابراهیم قُندوزی ، عالم
حنفی (د ۱۲۹۴ق)، چ استانبول، ۱۳۰۲ق.
(۱) ابن بابویه، محمد، الخصال، به کوشش علی اکبر غفاری، قم، ۱۴۰۳ق.
(۲) ابن صباغ مالکی، علی، الفصول المهمة نجف، دارالکتب التجاریه.
(۳) ابن طولون، محمد، الائمة الاثنا عشر، به کوشش صلاح‌الدین منجد، بیروت، ۱۹۵۸م.
(۴) ابن عیاش جوهری، احمد، مقتضب الاثر، قم، ۱۳۷۹ق.
(۵) ابو داوود سجستانی، سلیمان، سنن، به کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، قاهره، داراحیاء السنة النبویه.
(۶) احمد بن حنبل، مسند، قاهره، ۱۳۱۳ق.
(۷) بخاری، محمد، صحیح، استانبول، ۱۳۱۵ق.
(۸) ترمذی، محمد، سنن، به کوشش احمد محمد شاکر و دیگران، قاهره، ۱۳۵۷ق/۱۹۳۸م -.
(۹) حاکم نیشابوری، محمد، المستدرک، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۴ق.
(۱۰) خزاز قمی، علی، کفایة الاثر، قم، ۱۴۰۱ق.
(۱۱) سبط ابن جوزی، یوسف، تذکرة الخواص، نجف، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م.
(۱۲) سید مرتضی، علی، الذخیره، به کوشش احمد حسینی، قم، ۱۴۱۱ق.
(۱۳) طباطبایی، عبدالعزیز، «اهل البیت (ع)
فی المکتبة العربیه»، تراثنا، قم، ۱۴۰۵ق -.
(۱۴) علامه حلی، حسن، کشف المراد
فی شرح تجرید الاعتقاد، قم، مکتبة المصطفوی.
(۱۵) کتاب سلیم بن قیس، به کوشش علوی حسنی نجفی، بیروت، ۱۴۰۰ق/۱۹۸۰م.
(۱۶) مسلم بن حجاج نیشابوری، صحیح، به کوشش محمد فؤاد عبدالباقی، قاهره، ۱۹۵۵م.
(۱۷) نجاشی، احمد، الرجال، به کوشش موسی شبیری زنجانی، قم، ۱۴۰۷ق.
(۱۸) نعمانی، محمد، الغیبه، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «امامان دوازدهگانه»، ج۱۰، ص۳۹۰۸.
