امام باقر (دیدگاه اهل‌سنت)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوجعفر
محمّد بن
علی بن
الحسین بن علی بن ابی‌طالب (علیهم‌السلام)، امام پنجم از
ائمّه اثنا عشر و یکی از
چهارده معصوم می‌باشد، در این نوشتار بینش
اهل‌سنت، در مورد آن حضرت را بررسی می‌کنیم.
وجود مقدس پنجمین حجت خدا در اول
ماه رجب سال پنجاه و هفت هجری در
شهر مدینه منوره دیده به
جهان گشود. پدر گرامی آن حضرت وجود مقدس چهارمین امام،
حضرت زین‌العابدین (سلام‌الله‌علیه) و مادر بزرگوار ایشان، فاطمه دختر
امام مجتبی (سلام‌الله‌علیها) بود. فلذا آن حضرت اولین کسی بودند که والدین گرامیشان هر دو فاطمی بودند. بعد از شهادت پدر گرامیشان در سال ۹۵ هجری، سکان
امامت و
ولایت عالمیان به ایشان سپرده شد که نوزده سال و چند به طول کشید و سرانجام آن حضرت در هفتم
ذی الحجه سال یک صد و چهارده توسط
هشام بن عبدالملک به
شهادت رسید و در کنار جد مادری خود یعنی امام حسن مجتبی (سلام‌الله‌علیه) و جد پدری خود امام سجاد (سلام‌الله‌علیه) در
قبرستان بقیع به خاک سپرده شد.
در نوشته‌ای که در پیش روی شماست، به نظرات برخی از علمای اهل سنت پیرامون آن حضرت اشاره می‌شود.
عبدالله بن عطاء از معاصرین حضرت چنین می‌گوید:
عن عبدالله بن عطاء قال ما رایت العلماء عند احد اصغر علما منهم عند ابی جعفر لقد رایت الحکم عنده کانه متعلم.
علماء و دانشمندان را پیش هیچ کسی کوچک‌تر از آنچه نزد ابوجعفر بودند، ندیدم. دیدم که
حکم (بن عتیبه) مانند یک شاگرد در نزد او بود.
عطار نیشابوری (متوفای ۶۲۷ هـ) از ادباء و شعرای اهل سنت پیرامون
امام باقر (علیه‌السّلام) چنین می‌نویسد:
آن حجت اهل معاملت آن برهان ارباب مشاهدت آن امام اولاد نبی آن گزیده احفاد علی آن صاحب باطن و ظاهر ابوجعفر محمد باقر (رضی‌الله‌عنه) به حکم آنکه ابتداء این طایفه از جعفر صادق کرده شد که از فرزندان مصطفی است علیه الصلوة و السلام ختم این طایفه هم برایشان کرده می‌آید گویند که کنیت او ابوعبدالله بود و او را باقر خواندندی مخصوص بود به دقایق علوم و لطایف اشارت و او را کرامات مشهور است به آیات باهر و براهین زاهر و می‌آرند در تفسیر این آیت که «فمن یکفر بالطاغوت ویؤمن بالله؛
» فرموده است که بازدارنده تو از مطالعه حق طاغوت است بنگر تا چه محجوبی بدان حجاب از وی بازمانده به ترک آن حجاب بگوی که به کشف ابدی برسی و محجوب ممنوع باشد و ممنوعی نباید که دعوی قربت کند.
نقل است که از یکی از خواص او پرسیدند که او شب چون می‌گذراند گفت: چون از شب لختی برود او از اوراد فارغ شود به آواز بلند گوید الهی و سیدی شب درآمد و ولایت تصرف ملوک بسر آمد و ستارگان ظاهر شدند و خلایق بخفتند و صوت مردمان بیارامید و مردم از در خلق رمیدند و بایسته‌ای خود بنهفتند و بنوم درها فروبستند و پاسبانان برگماشتند و آنها که بدیشان حاجتی داشتند فرو گذاشتند بار خدایا تو زنده و پاینده و بیننده غنودن بر تو روانیست و آنکه ترا بدین صفت نداند هیچ نعمت را مقر نیست تو آن خداوندی که
رد سائل بر تو روا نباشد آنکه دعا کند از
مومنان بردرگاهست
سایل را باز نداری بار خدایا چون مرگ و گور و حساب را یاد کنم چگونه از دنیا بهره پس از تو خواهم از آنکه ترا دانم و از تو جویم از آنکه ترا می‌خوانم راحتی درحال مرگ بی‌برگ و عیشی در حال حساب بی‌عفاب این می‌گفتی و می‌گریستی تا شبی او را کسی گفت: یا سیدی چند گوئی گفت: ای دوست یعقوب را یک یوسف گم شده چنان بگریست (علیه‌السّلام) که چشمهایش سفید شد من ده کس از اجداد خود یعنی حسین و قبیله او را در
کربلا گم کرده‌ام کم از آن کی در فراق ایشان دیده‌ها سفید کنم و این مناجات به عربی بود و بغایت فصیح اما ترک تطویل کرده معانی آنرا به پارسی آوردیم تا مکرر نشود و به جهت تبرک ختم کتاب را ذکر او کردیم این بگفت: وجان به حق تسلیم کرد رضی الله عنه و عن اسلافه و حشرنا الله مع اجداده و معه آمین یا رب العالمین و صلی الله علی خیر خلقه محمد و آله اجمعین و نجنا برحمتک یا ارحم الراحمین.
ابن‌ابی‌الحدید معتزلی (متوفای۶۵۵ هـ) از علمای اهل تسنن پیرامون آن حضرت می‌نویسد:
وهو سید فقهاء الحجاز، ومنه ومن ابنه جعفر تعلم الناس الفقه، وهو الملقب بالباقر، باقر العلم، لقبه به رسول الله صلی الله علیه وسلم ولم یخلق بعد، وبشر به، ووعد جابر بن عبدالله برؤیته، وقال: ستراه طفلاً، فاذا رایته فابلغه عنی السلام، فعاش جابر حتی رآه، وقال له ما وصی به.
او (امام باقر سلام‌الله‌علیه) بزرگ فقهاء اهل
حجاز بود و از او و فرزندش جعفر مردم
فقه را آموختند و به باقر ملقب گردید و او باقر علم بود و رسول خدا صلی الله علیه (آله) و سلم او را به باقر ملقب کرده و بعد از او کسی خلق نشد و و به او بشارت داده بود و به جابر وعده داد که او را می‌بیند و فرمودند: او را کودک می‌بینی. هنگامی که او را دیدی سلام مرا به او ابلاغ کن و جابر زنده بود تا او (امام باقر سلام‌الله‌علیه) را دید و آنچه به او وصیت شده بود را به ایشان عرضه داشت.
محی‌الدین نووی (متوفای ۶۷۶ هـ) از بزرگان
شافعی مذهب اهل سنت می‌باشد، پیرامون آن حضرت چنین می‌نگارد:
محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب رضی الله عنهم القرشی الهاشمی المدنی ابو جعفر المعروف بالباقر سمی بذلک لانه بقر العلم‌ای شقه فعرف اصله وعلمخفیه... وهو تابعی جلیل امام بارع مجمع علی جلالته معدود فی فقهاء المدینة وائمتهم.
محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی‌طالب که رضوان خدا بر آنان باد از
قبیله بنی‌هاشم و از
قریش، از اهالی مدینه می‌باشد. (کنیه ایشان) ابوجعفر معروف به باقر و به این اسم نامیده شد چرا که علم را شکافت و او اصل علم و علوم مخفی را می‌شناخت... او از تابعین و فردی با عظمت و امامی ماهر و بر جلالتش اجماع وجود دارد جزو فقها و امامان مدینه شمرده می‌شد.
ابن‌خلکان شافعی (متوفای ۶۸۱ هـ) پیرامون عظمت امام باقر (سلام‌الله‌علیه) می‌نویسد:
محمد الباقر ابو جعفر محمد بن زین العابدین علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب رضی الله عنهم اجمعین الملقب الباقر احد الائمة الاثنی عشر فی اعتقاد الامامیة وهو والد جعفر الصادق.
کان الباقر عالما سیدا کبیرا وانما قیل له الباقر لانه تبقر فی العلم‌ای توسع.
محمد باقر (کنیه ایشان) ابوجعفر و محمد بن
زین‌العابدین علی بن
الحسین بن
علی بن ابی‌طالب که رضوان خدا بر آنان باد می‌باشد که ملقب به باقر گردید. او یکی از
ائمه دوزاده‌گانه در اعتقاد
شیعه هست و او پدر جعفر صادق است.
(امام) باقر (سلام‌الله‌علیه) فردی عالم و آقایی بزرگ و به او باقر گفته می‌شد چرا که در علم وسعتی ایجاد کرده بود.
رازی (متوفای ۷۲۱ هـ) از علمای ادیب اهل سنت در ذیل ماده ب ق ر چنین می‌نویسد:
و التبقر التوسع فی العلم ومنه محمد الباقر لتبقره فی العلم.
تبقر یعنی ایجاد وسعت در علم و از همین باب است که به محمد، باقر گفته می‌شود چرا که او در علم وسعت ایجاد کرد.
ابن‌تیمیه حرانی (متوفای ۷۲۸ هـ) پیرامون امام باقر (صلواتاللهوسلامهعلیه) چنین اعتراف می‌کند:
ابو جعفرمحمد بن علی من خیار اهل العلم والدین وقیل: انما سمی الباقر لانه بقر العلم.
ابوجعفر محمد بن علی از بهترین‌های اهل علم و
دین بود. گفته شده او را باقر نامیدند زیرا علم را شکافت.
ذهبی (متوفای ۷۴۸ هـ) از استوانه‌های علمی اهل سنت نیز امام باقر (سلام‌الله‌علیه) را چنین معرفی می‌کند:
ابنه ابو جعفر الباقر هو السید الامام ابو جعفر محمد بن علی بن الحسین بن علی العلوی الفاطمی المدنی ولد زین العابدین... وکان احد من جمع بین العلم والعمل والسؤدد والشرف والثقة والرزانة وکان اهل للخلافة... وشهرابو جعفر بالباقر من بقر العلم‌ای شقه فعرف اصله وخفیه ولقد کان ابو جعفر اماما مجتهدا تالیا لکتاب الله کبیر الشان.
فرزند او (امام سجاد سلام‌الله‌علیه) آقا و امام، ابوجعفر محمد بن علی بن الحسین بن علی علوی و فاطمی و از اهالی مدینه و فرزند زین العابدین بود... و تنها کسی بود که بین
علم و عمل و
سیادت و شرافت و اعتماد و وقار را جمع کرده بود... ابوجعفر به باقر مشهور گردید چرا که در علم وسعتی ایجاد کرده بود و او اصل علم و علوم مخفی را می‌شناخت و ابوجعفر امامی مجتهد و تالی کتاب خداوند بزرگ بود.
وی در جایی دیگر در ضمن نام بردن تک تک نام ائمه (سلام‌الله‌علیها) اجمعین، پیرامون نام مبارک امام باقر (سلام‌الله‌علیه) چنین می‌نویسد:
وکذلک ابنه ابو جعفر الباقر سید امام فقیه یصلح للخلافة.
و فرزند او ابو جعفر باقر آقا، پیشوایی
فقیه که صلاحیت خلافت را داشت.
و در کتاب
تذکرة الحفاظ نیز چنین می‌نویسد:
ابو جعفر الباقر محمد بن علی بن الحسین الامام الثبت الهاشمی العلوی المدنی احد الاعلام... وکان سید بنی‌هاشم فی زمانه اشتهر بالباقر من قولهم بقر العلم یعنی شقه فعلم اصله وخفیه وقیل انه کان یصلی فی الیوم واللیلة مائة وخمسین رکعة.
ابوجعفر باقر محمد بن علی بن الحسین؛ پیشوایی پایدار، و از بنی‌هاشم، علوی و از اهالی مدینه و یکی از بزرگان بود... او بزرگ بنی‌هاشم در زمان خویش بوده و به باقر مشهور شد و از کلام علماء که می‌گویند: بقر العلم یعنی علم را شکافت اصل علم و علوم مخفی را می‌شناخت و گفته شده که او در روز و شب یکصد و پنجاه رکعت
نماز می‌خوانده است.
وی در
تاریخ الاسلام می‌نویسد:
محمد بن علی بن الحسین عابن علی بن ابی طالب الهاشمی العلوی، ابو جعفر الباقر سید بنی هاشم فی زمانه.
محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی‌طالب از بنی‌هاشم، علوی (کنیه او) ابوجعفر باقر و بزرگ بنی‌هاشم در زمان خود بود.
صفدی شافعی (متوفای ۷۶۴ هـ) در کتاب
الوافی بالوفیات چنین می‌نویسد:
الباقر رضی الله عنه محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب رضی الله عنهم ابو جعفر الباقر سید بنی‌هاشم فی وقته... وکان احد من جمع العلم والفقه والدیانة والثقة والسودد وکان یصلح للخلافة وهو احد الائمة الاثنی عشر الذین یعتقد الرافضة عصمتهم وسمی بالباقر لانه بقر العلم‌ای شقه فعرف اصله وخفیه.
(امام) باقر (سلام‌الله‌علیه)، محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی‌طالب که رضوان خدا بر آنان باد می‌باشد. (کنیه ایشان) ابوجعفر باقر می‌باشد و بزرگ بنی‌هاشم در زمان خودش بود... و تنها کسی بود که علم و دین و اعتماد و سیادت را در خود جمع کرده و یکی از ائمه دوزاده‌گانه‌ای است که شیعه به
عصمت آنان معتقدند و به باقر نامیده شد چرا که علم را شکافت و او اصل علم و علوم مخفی را می‌شناخت.
یافعی شافعی (۷۶۸ هـ) در حوادث سال یک صد و چهارده می‌نویسد:
وفیها توفی ابو جعفر الباقر محمد بن زین العابدین علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب رضوان الله علیهم احد الائمة الاثنی عشر فی اعتقاد الامامیة وهو والد جعفر الصادق لقب بالباقر لانه بقر العلم‌ای شقه وتوسع فیه ومنه.
در این سال، ابوجعفر باقر محمد بن زین‌العابدین علی بن الحسین بن علی بن ابی‌طالب که رضوان خدا بر آنان باد وفات یافت. او یکی از ائمه دوزاده‌گانه در اعتقاد شیعه هست و او پدر جعفر صادق است و به باقر ملقب گردید چرا که او علم را شکافت و در علم وسعتی ایجاد کرد.
ابن‌کثیر سلفی (متوفای ۷۷۴ هـ) از برجسته‌ترین شاگردان
ابن‌تیمیه حرانی باقر العلوم (سلام‌الله‌علیه) را چنین می‌ستاید:
وهومحمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب القرشی الهاشمی ابو جعفر الباقر و امه ام عبدالله بنت الحسین بن علی و هو تابعی جلیل کبیر القدر کثیرا احد اعلام هذه الامة علما وعملا وسیادة وشرفا.
او محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی‌طالب القرشی از قبیله بنی‌هاشم بود. ابوجعفر باقر و مادرش، ام عبدالله دختر حسین بن علی بوده است. او (امام باقر سلام‌الله‌علیه) ار
تابعین بسیار جلیل القدر و یکی از بزرگان این امت از حیث علم و عمل و سیادت و شرف بود.
ابن‌حجر عسقلانی (متوفای ۸۵۲ هـ) نیز امام باقر (سلام‌الله‌علیه) را فردی فاضل و مورد اعتماد می‌داند چنان‌چه می‌نویسد:
محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب ابو جعفر الباقر ثقة فاضل.
محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی‌طالب ابوجعفر باقر فردی مورد اعتماد و صاحب فضل است.
او در
تهذیب التهذیب تفصیل اقوال علمای اهل سنت پیرامون آن حضرت را چنین نقل می‌کند:
محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب الهاشمی ابو جعفر الباقر... قال بن سعد کان ثقة کثیر الحدیث... وقال العجلی مدنی تابعی ثقة وقال بن البرقی کان فقیها فاضلا وذکره النسائی فی فقهاء اهل المدینة من التابعین.
محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی‌طالب، از قبیله بنی‌هاشم ابوجعفر باقر بود...
ابن‌سعد در مورد او گفته: فردی مورد اعتماد و بسیار حدیث از او نقل شده است... عجلی پیرامون ایشان گفته است: از تابعین اهالی مدینه و مورد اعتماد بود و
ابن‌برقی گفته است: او فردی فقیه و صاحب فضل بود و
نسائی ایشان را جزو تابعینی که فقیه مدینه بوده برشمرده است.
بدرالدین عینی (متوفای ۸۵۵ هـ) نیز حضرت باقر (سلام‌الله‌علیه) را چنین معرفی می‌کند:
واما محمد بن علی فهو: محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب، رضی الله تعالی عنهم اجمعین، الهاشمی المدنی، ابو جعفر المعروف: بالباقر، سمی به لانه بقر العلم‌ای: شقه بحیث عرف حقائقه، وهو احد الاعلام التابعین الاجلاء.
محمد بن علی: او محمد بن علی بن الحسین بن علی بن ابی‌طالب که رضوان خدا بر آنان باد می‌باشد. از قبیله بنی‌هاشم و از اهالی مدینه بود. (کنیه ایشان) ابو جعفر معروف به باقر و به این اسم نامیده شد چرا که علم را شکافت چرا که حقایق علم را می‌شناخت و او یکی از بزرگان تابعین بود.
وی همچنین در
مغانی الاخیار چنین می‌نویسد:
محمد بن علی بن الامام الحسین بن علی بن ابی طالب الامام: ابو جعفر الباقر، علیه السلام، ثقة، فاضل.
امام محمد بن علی بن الامام الحسین بن علی بن ابی‌طالب (کنیه اشان) ابو جعفر باقر (علیه‌السّلام) و فردی مورد اعتماد و دارای فضل بود.
ابن‌حجر هیثمی (متوفای ۹۷۳ هـ) متعصب پیرامون امام باقر (سلام‌الله‌علیه) چنین می‌نویسد:
ابو جعفر محمد الباقر سمی بذلک من بقر الارض‌ای شقها واثار مخبئاتها ومکامنها فکذلک هو اظهر من مخبئات کنوز المعارف وحقائق الاحکام والحکم واللطائف ما لا یخفی الا علی منطمس البصیرة او فاسد الطویة السریرة ومن ثم قیل فیه هو باقر العلم وجامعه وشاهر علمه وعمرت اوقاته بطاعة الله وله من الرسوخ فی مقامات العارفین ما تکل عنه السنة الواصفین وله کلمات کثیرة فی السلوک والمعارف لا تحتملها هذه العجالة وکفاه شرفا ان ابن المدینی روی عن جابر انه قال له وهو صغیر رسول الله صلی الله علیه وسلم یسلم علیک فقیل له وکیف ذاک قال کنت جالسا عنده والحسین فی حجره وهو یداعبه فقال: یا جابر یولد له مولود اسمه علی اذا کان یوم القیامة نادی مناد لیقم سید العابدین فیقوم ولده ثم یولد له ولد اسمه محمد فان ادرکته یا جابر فاقرئه منی السلام.
لقب باقر برای ابوجعفر محمد باقر برگرفته از شکافتن زمین و بیرون آوردن گنج‌های پنهان آن است، بدین‌جهت که او از گنج‌های پنهان معارف و حقایق احکام آن‌قدر آشکار ساخت که جز بر افراد بی‌بصیرت و دل‌های ناپاک پوشیده نیست و از این جاست که وی را شکافنده و جامع
دانش و نشردهنده و بر افرازنده علم خویش نامیده‌اند. و برای او از استواری و ثبات در مراحل سلوکِ عرفانی منزلتی است که وصف‌کنندگان از بیان آن عاجزند و در زمینه این سلوک و معارف دارای کلمات فراوانی است که فرصت، مجال طرح آن را نمی‌دهد. و در شرافت وی همین بس که
ابن‌مدینی از جابر به ان حضرت در حالی که از نظر سن کوچک بود عرضه داشت: رسول خدا (صلی‌الله‌علیه(و آله)) به تو
سلام رساند. حضرت فرمود: چگونه؟ جابر پاسخ داد: روزی حضر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بودم که (امام) حسین (سلام‌الله‌علیه) در دامان ایشان بود و پیامبر با ایشان شوخی می‌کرد و به من فرمود: ای جابر؛ از او (امام حسین سلام‌الله‌علیه) فرزندی متولد می‌شود که نامش علی است که
روز قیامت منادی صدا می‌زند: زین‌العابدین بایستد سپس فرزند او (امام حسین (سلام‌الله‌علیه) یعنی امام باقر علیه‌السلام) می‌ایستد و سپس فرزندی از او متولد می‌شود که نام او محمد بوده واگر او را درک کردی سلام مرا به او برسان.
شعرانی (متوفای ۹۷۳ هـ) نیز در ضمن کسانی که در روش
قرآن و
سنت بوده‌اند امام باقر (سلام‌الله‌علیه) را ذکر و چنین می‌نویسد:
ومنهم ابو جعفر محمد الباقر بن علی زین العابدین بن الحسین بن علی بن ابی طالب رضی الله عنهم اجمعین قال الثوری رحمه الله تعالی، سمی بالباقر لانه؛ بقر العلم‌ای شقه، فعرف اصله وعرف خفیه.
و از آن جمله، ابوجعفر محمد باقر بن علی زین‌العابدین بن الحسین بن علی بن ابی‌طالب که رضوان خدا بر آنان باد می‌باشد.
ثوری می‌گفت: به باقر نام‌گذاری شد چرا که علم را شکافت و او اصل علم و علوم مخفی را می‌شناخت.
متقی هندی (متوفای ۹۷۵ هـ) پیرامون جلالت باقر العلوم (سلام‌الله‌علیه) چنین می‌نگارد:
محمد بن علی بن الحسین هو الامام الجلیل الهاشمی المدنی ابو جعفر الباقر.
محمد بن علی بن الحسین او امامی والا مقام، از بنی‌هاشم و مدینه ابوجعفر باقر بود.
ابن‌عماد حنبلی (متوفای۱۰۸۹هـ) در حوادث سال یکصد و چهارده می‌نویسد:
وفیها توفی السید ابو جعفر محمد الباقربن علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب ولد سنة ست وخمسین من الهجرة... وکان من فقهاء المدینة وقیل له الباقر لانه بقر العلم‌ای شقه وعرف اصله وخفیه وتوسع فیه.
در این سال آقا، ابوجعفر محمد باقر بن علی بن الحسین بن علی بن ابی‌طالب وفات یافت. او در سال پنجاه و شش هجری به دنیا آمد. او از فقهاء مدینه بود و به او باقر گفته می‌شد چرا که علم را شکافته و اصل علم و علوم مخفی را می‌شناخت و وسعتی در علم ایجاد کرده بود.
شناخت واقعی انوار مقدس
اهل بیت عصمت و طهارت و حجت‌های خداوند یگانه (سلام‌الله‌علیها) بر روی زمین جز با کسب
معرفت از درگاه آن بزرگوران مقدور نیست و آنچه در پیش روی شما قرار گرفت، تنها برخی از نظرات علمای اهل‌تسنن پیرامون مقام والای پنجمین خوشید عالم تاب هدایت، حضرت باقرالعلوم (صلواتاللهوسلامهعلیه) بود.
موسسه ولی‌عصر، برگرفته از مقاله «امام باقر (سلام‌الله‌علیه) در بینش اهل سنت».
