الکرام باخبار المسجد الحرام (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
الکرام باخبار المسجدالحرام از منابع مختصر تاریخ محلی
مکه است که نویسنده در آن، افزون بر آگاهی‌های منابع قبل از خود، اطلاعات و دیده‌های شخصی خود را نیز در
قرن ۱۱ق. گرد آورده است.
احمد بن محمد اسدی، تاریخ نگار،
فقیه شافعی ، مدرس
قرائت در
مسجدالحرام ، نحوی و شاعر،
از خاندانی با اصالت یمنی، در مکه زاده شد و رشد کرد. گویا نخست بار، پدربزرگش که او نیز
احمد نام داشته، از
یمن به
حجاز هجرت کرده و نسبت «یمنی» که به آنان داده‌اند، از همین رو است. از زمان، چگونگی و سبب این هجرت، اطلاعی در دست نیست.
احمد بن محمد و پدرانش را «اسدی» نیز خوانده‌اند؛ زیرا به اسد
بن عامر (م. ۱۸۸ق.) نسب می‌برند. او بخشی از تحصیلات خویش را نزد
پدرش ،
محمد بن احمد اسدی عریشی (م. ۱۰۶۰ق.) گذراند و نزد استادانی مانند
محمد بن علان (م. ۱۰۷۵ق.) و علی
بن عبدالقادر طبری (م. ۱۰۷۰ق.) از مکه شناسان سرشناس آن دوره و صاحبان آثار گوناگون در این زمینه، دانش آموخت.
احمد اسدی در حدود ۳۲ سالگی درگذشت. از مقدمه کتاب به قلم
پسر او برمی آید که اخبارالکرام آخرین کتابش بوده و فرصت نیافته آن را کامل کند و پس از
مرگ او پسرش بدین کار همت گمارده است.
(ص۳۸ـ۳۹) نام و مشخصات پسر او دانسته نیست. گویا وی مدتی پس از مرگ پدر به تکمیل این کتاب پرداخته؛ زیرا منابع معاصر نویسنده و اندکی پس از او مانند
خلاصة الاثر نوشته
محمد امین محبی (م. ۱۱۱۱ق.) که شرح احوال و آثار او را آورده‌اند، از این کتاب یاد نکرده‌اند.
افزون بر اخبار الکرام، آثاری دیگر نیز به
احمد اسدی نسبت داده‌اند
؛ از جمله اتحاف الکرام بفضائل الکعبة الغراء و البلد الحرام
که گویا اخبار الکرام تفصیل همان کتاب است.
منابع کتاب بیش از ۷۰ اثر مکتوب هستند که برخی اکنون موجود و بعضی مفقودند. نویسنده به ترتیب، از آثار
ازرقی ،
فاسی ، عز
بن جماعه
و
محمد جار الله
بن ظهیره بیش از آثار دیگران سود جسته است. برخی منابع مانند افادة الانام نوشته
عبدالله بن محمد غازی (م. ۱۳۶۵ق.) بدین کتاب استناد کرده‌اند.
موضوعات کتاب بیشتر همان موضوعات کتاب‌های تاریخ محلی مکه‌اند:
کعبه و فضیلت و نام‌ها و
طواف آن
،
حجرالاسود و فضیلت آن و مباحثی درباره آن
،
رکن یمانی ،
ملتزم ،
مقام ابراهیم ،
حجر اسماعیل ، کرامات کعبه
، نوسازی و بازسازی کعبه
، پوشش، معطرسازی و اشیای کعبه
، مسجدالحرام و توسعه‌ها و عمران‌های آن
، مناره‌ها و قبه‌ها و برخی مباحث پیرامون مسجدالحرام
، شهر مکه و
حرم و گفتارهای مربوط به آن مانند علت
حرمت حرم
،
انصاب حرم ، خانه‌های مکه
،
مساجد و کوه‌ها
و آرامگاه‌های مکه
و مکان‌ها، مساجد و مقبره‌های نزدیک حرم.
افزون بر آگاهی‌های منابع پیشین، نویسنده برخی اطلاعات دوره خود را افزوده است؛ مانند ویژگی‌های اشیای درون کعبه در روزگار او
، شماره مناره‌های مسجدالحرام در آن دوره که بر پایه گزارش او هفت مناره بوده است
، چگونگی مقامات ائمه چهارگانه در مسجدالحرام و نماز گزاردن آن‌ها در آن دوره
، سیل
سال ۱۰۴۰ق. و بازسازی مهم و معروف کعبه در روزگار سلطان مراد (م. ۱۰۴۹ق.) . نویسنده در این سال‌ها کودک بوده و از این رو، شرح بازسازی را از رساله استادش شیخ
محمد بن علی
بن علان گزارش کرده
، گرچه نام این رساله را یاد نکرده است. با توجه به محتوای گزارش شده، آن کتاب
انباء المؤید الجلیل مراد ببناء بیت الوهاب الجواد است که هنوز چاپ نشده است.
در منابع تاریخ محلی مکه، درباره بازسازی کعبه به دست
عبدالله بن زبیر آورده‌اند که او کعبه را به طور کامل بازسازی کرده است.
اما به تصریح
احمد اسدی، ماوردی (م. ۴۵۰ق.) در
الاحکام السلطانیه این مطلب را یاد نموده و به پشتوانه نظر استادش
محمد بن علان و او نیز با اتکا به استاد خود
محمد حجاز شعراوی (م. ۱۰۳۵ق.) این سخن را رد کرده است. بر پایه دیدگاه آنان که دلیلی برای آن نیاورده‌اند،
عبدالله بن زبیر همه ارکان، جز
رکن حجر را بازسازی کرده است.
۱. در برخی گفتارهای کتاب، نکته‌هایی با عنوان «فائده» و «فرع» به مسائل فقهی
، کلامی و اعتقادی
و توضیح معنای روایت‌ها
اختصاص یافته است.
۲. نویسنده برای رعایت اختصار
سند روایت‌ها را نیاورده و آن چه را از دیگر منابع نقل کرده، با تلخیص یاد نموده است. کتاب عنوان بندی ندارد و عناوین کتاب را مصحح به
سلیقه خویش برنهاده است.
حافظ غلام مصطفی، نخستین بار این کتاب را با استفاده از دو
نسخه خطی تصحیح کرده و به سال ۱۹۸۵م. در انتشارات دار الصحوه قاهره در قطع جیبی و ۲۶۶ صفحه به چاپ رسانده است. او در مقدمه، با آوردن زندگی نامه‌ای از نویسنده، مزایای کتاب را بازگفته و نسخه‌های خطی یاد شده را معرفی کرده است.
دانشنامه حج و حرمین شریفین، برگرفته از مقاله «الکرام بأخبار المسجدالحرام»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۰/۱/۲۸.
