الوشی المرقوم فی حل المنظوم (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
« الوشى المرقوم فى حل المنظوم»، تأليف
ضیاء الدین، ابن اثیر جزری ( متوفى ۶۳۷ ق)، به زبان عربى است.
اين اثر، در باره فن حل
کلام منظوم است؛ يعنى معانى سخنى منظوم را به صورت نثر بيان كردن، ولى در مورد حل
آیات و
اخبار نيز بحث كرده است.
ابن خلکان ، در باره اين كتاب، چنين مى‌گويد:« كتاب
الوشی المرقوم با اينكه مختصر است در نهايت حسن و فايده است».
كتاب مشتمل بر دو بخش است:
۱. تحقيق؛
۲. نص كتاب.
بخش اول كه در سه فصل به قلم محقق كتاب تنظيم شده است، در باره شرح حال مؤلف و ويژگى‌هاى اثر و نسخ كتاب مى‌باشد.
بخش دوم، داراى يك مقدمه و سه فصل است.
نگارش ابن اثير، به شيوه معمول كتابت در عصر ايوبيان است كه به طريقه قاضى فاضل شهرت دارد و بيش از هر چيز مبتنى بر معانى تخيلى و تضمين آيات و
احاديث و اشعار در متون انشايى است.
اين اثر، پيرامون موضوع كتابت و تزيين آن است؛ بدين معنا كه كسى كه مى‌خواهد كاتب، اديب يا خطيب شود، نيازمند لوازمى است كه به وسيله آنها نوشته اش را به شكل بديع و بليغ درآورد؛ از جمله اين ادوات،
حفظ قرآن کریم ،
حفظ احادیث نبوی و اشعار فحول شعراست. از همين‌جا اهميت اين كتاب كه مطالبش از منابعى گرفته شده كه هر نويسنده‌اى بايد آنها را به‌عنوان سرمشق كتابت در نظر گيرد، روشن مى‌شود.
مؤلف، توضيح مى دهد كه نويسنده چگونه نوشته اش را به شكلى خواندنى بنگارد و به چه نحو از الفاظ استفاده كند كه به سرقت ادبى متهم نشود. كيفيت تضمين معانى اشعار و آيات و
احادیث و امثال از ديگر مطالبى است كه به آن پرداخته شده است.
ابن اثير، نمونه هايى عالى از نثرش را كه در مكان‌ها و زمان‌هاى مختلف در طول عمرش نوشته است، ذكر نموده است، سپس در مراحل بعد نمونه هاى برگزيده اى از آيات و
احاديث نبوى و اشعار بزرگان و امثال و حكم و حتى مطالبى از تورات و انجيل و زبان‌هاى مختلف فارسى، تركى، رومى و ارمنى را نشان داده است.
او، در باره شعراى پيش از خود، سخنى با اين مضمون مى گويد:« از جهت معنايى، شعر احدى از شعراى قديم و جديد، به پايه شعر
أبی تمام و
أبی طیب متنبی نمى رسد و از جهت لفظى، شعر احدى با شعر ابا عباده بحترى برابرى نمى‌كند و لذا شعر اين سه تن را برگزيدم».
اكنون به شرح فصول سه گانه كتاب مى‌پردازيم:
فصل اول
در اين فصل، حل شعر، به سه قسم منقسم شده است:
۱. شعر، با
حفظ تمام الفاظش حل شود و به صورت نثر درآيد( اشعارى كه تغيير الفاظشان جايز نيست، بر ده گونه‌اند)؛
۲. شعر با
حفظ بعضى از الفاظش حل شود( اين قسم از همه اقسام مشكل‌تر است، چرا كه اگر شعر شاعر معروفى را كه از الفاظ زيبا و نيكو استفاده كرده است، برگزينى، بايد بين الفاظ جاى‌گزين و الفاظ شاعر هم‌آهنگى باشد)؛
۳. بيان معناى شعر در قالب الفاظى غير از الفاظ شعر( ترجمه كامل شعر در صورتى ارزش‌مند است كه ترجمه داراى سبكى نيكو بوده و در شكلى لطيف ارائه شود).
فصل دوم
اين فصل، به حل
آیات قرآن کریم اختصاص دارد. حل آيات، به دو صورت امكان پذير است:
۱. اينكه بخشى از آيه، در ابتدا يا انتهاى كلام آورده شود؛
۲. تنها معناى آيه در كلام آورده شود.
فصل سوم
اين فصل، به حل
اخبار نبوی اختصاص دارد. حل اخبار
نبوى نيز مانند حل آيات قرآن بر دو گونه است.
یحیی عبد العظیم حسانین ، كار تحقيق و تصحيح را به عهده داشته و با مقدمه مفصلى كه حدود ثلث كتاب را به خود اختصاص داده و مقابله شش نسخه از اثر تحقيق كاملى را به انجام رسانده است. تصاوير متعددى از نسخ را نيز پس از مقدمه اش آورده است. آدرس آيات و روايات و اشعار و اختلاف نسخ و شرح برخى الفاظ و اصطلاحات نيز در پاورقى به قلم محقق آمده است. مصادر تفسير و قراءات،
حديث و منابع عمومى و نيز فهارس آيات،
احاديث، ابيات، امثال، قبايل، شعراء، بلدان و اماكن، اعلام و محتواى كتاب به تفكيك در انتهاى اثر آمده است.
نرم افزار تراث، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
