الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز دخیل (مرکز نور)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، تالیف دخیل، علی بن محمد علی است
نام کامل آن «الوجیز فی تفسیر القرآن العزیز» است. تفسیری است موجز و شامل جمیع آیات قرآن که در یک جلد رحلی ارائه شده است. این تفسیر در حقیقت تلخیص تفسیر
مجمع البیانطبرسی می‌باشد، دخیل در مقدمه کوتاه خود بر الوجیز، مجمع البیان را از مهمترین و باارزش‌ترین تفاسیر می‌داند، به همین جهت تصمیم به تلخیص آن گرفته است.
ضمن تصدیق سخن دخیل، باید اضافه کرد که، ا
مین الاسلام طبرسی، از علوم متنوع زمان خویش مانند
فقه،
کلام،
سیره، تاریخ و تفسیر برخوردار و بهره مند بوده است. او در ادب و
لغت شناسی، استاد و صاحب نظر بود و عبارت عربی را در نهایت
فصاحت و در عین اختصار می‌نوشته است، به همین جهت مجمع البیان در اتقان و استحکام مطالب و تبیین مفاهیم آیات، جایگاه ویژه‌ای دارد و از مهمترین و ارجمندترین تفاسیر جهان اسلام است که دانشمندان شیعه و سنی آن را مورد توجه قرار داده‌اند و از آن به عنوان یکی از منابع تفسیر یاد کرده‌اند، و آن را از جمله تفاسیر قدیم دانسته‌اند که به نیکوترین صورت با الگویی مناسب، ضمن سر عنوانهای مکرر و ثابت تنظیم شده است،
شیخ شلتوتمفتی بزرگ
اهل سنت یکی از کسانی است که بر این تفسیر مقدمه نگاشته و به گستردگی و ژرفی و تنوع مطالب و تقسیم و تبویب بی همتای آن اذعان کرده است. با این اوصاف می‌توان به اهمیت کار دخیل پی برد.
مفسر الوجیز، از بخشهای اسماء سور، فضل آنها، اللغة،
المعنی، الاعراب و القراءة و النزول، فقط بخش «
المعنی» را از مجمع البیان، آورده است و بقیه بخشهای آن را بخاطر
خلاصه نویسی حذف کرده است. از بخش «
المعنی» هم
خلاصه‌ای از آن را با نفس الفاظ مجمع البیان آورده است.
بر این اساس، روایات و بحثهای شبه موضوعی مانند «فصل فی التقوی و المتقی» و «النظم بین السور» نیز حذف گردیده است. با توجه به اینکه مفسر سعی نموده الفاظ بخش «
المعنی» را حفظ نماید،
خلاصه و موجز بودن تفسیر الوجیز را با حذف برخی الفاظ و عبارتهای «
المعنی» انجام داده‌اند به این ترتیب روانی و
فصاحت عبارات مجمع البیان، در تفسیر الوجیز، نیز خود را نشان داده است، و خواننده عرب زبان یا آشنا با زبان عربی، به راحتی می‌تواند متن آن را مطالعه نموده، بهره ببرد و گمان کند که نویسنده، خود این تفسیر را متناسب با ادبیات کتابی روان امروز، نوشته است، و شک نخواهد کرد این ادبیات، ادبیات چند قرن قبل می‌باشد.
روش کلی تفسیر الوجیز با اطلاعات مورد نیاز در مورد سوره آغاز می‌گردد، نام سوره، بیان مکی و مدنی بودن و تعداد آیات آن، نقل می‌شود، سپس معنای آیات را با ذکر شماره آن، بیان می‌دارد، و به طور طبیعی از
تفسیر آیه به آیه نیز استفاده می‌کند، مانند آیه ۷
سوره فاتحه بخش «النزول» مجمع البیان را حذف نموده، اما، آن مقدار از
اسباب النزول‌ها را که طبرسی، لابلای «
المعنی» آورده است، ذکر می‌کند، مانند ذیل آیه ۱۵۸ سوره بقره و یا ذیل آیه ۲۷۴ بقره درباره انفاق چهار درهم از طرف حضرت علی علیه السلام، در
دخیل در مقدمه کوتاه ابتدای الوجیز، اضافه می‌دارد که: مطلبی که طبرسی در جای دیگر وعده داده یا تفسیر کرده است، به محل آیه آورده‌ام. در همان مقدمه مطالبی در اهمیت
معجزه بودن قرآن، امر به پناه بردن به آن، بیان خصوصیات و اهمیت
قرائت قرآن، ذکر کرده است، و با اشاره‌ای به
تدبر و تفسیر قرآن مقدمه را پی گرفته است.
مفسر در الوجیز، سعی کرده است آیات تفسیر شده در یک صفحه را، با مصحف همان صفحه هماهنگ نمایند. دخیل، در برخی صفحات تفسیر (احتمالا برای پر کردن، مقدار خالی صفحه) روایاتی راجع به قرآن، از کتب حدیثی شیعه نقل کرده است، مانند صفحه ۲۴۸.
مفسر پس از تفسیر «الوجیز» که به قطع رحلی و در حاشیه قرآن به چاپ رسید، شکل دیگری از همین تفسیر را ارائه داد، که می‌توان آن را همان «دراسات فی القرآن الکریم» دانست، این تفسیر در ۱۲۷ جزوه کوچک برای جوانان و دانش آموزان دبیرستانی، همراه با توضیحات علوم قرآنی و بحثهای تفسیر موضوعی، تهیه شده است، و برای استفاده عمومی و آسان کردن مطالعه و تشویق به تفسیر در کنار شنیدن نوار صوتی و تصویری، این مجموعه را تالیف و تنظیم کرد. بحث مبسوطی در سیزده جزء مستقل در زمینه قرآن، اهمیت تلاوت،
حفظ قرآن، مصونیت از
تحریف،
آداب قرائت،
اعجاز قرآن و برخی موضوعات دیگر دارد، و در پایان جزوه‌ها، یعنی پس از ۱۲۷ جزوه، مجموعه‌ای از مباحث موضوعی مربوط به قرآن را در ۱۴۴ جزوه، ضمیمه کرده است. این تفسیر نیز بسیار متاثر از مجمع البیان طبرسی، بلکه گزیده همان تفسیر با زبان عربی امروزی است. روش مفسر چنین است که با توضیحات واژگان و نقل وجوه تفسیری همراه با ذکر
روایات از
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و
اهل بیت علیه السلام، به تبیین آیه می‌پردازد. از میان انواع اعجازهای قرآن، توجه بیشتری به
اعجاز علمی نشان می‌دهد و در آیاتی که بحث خلقت زمین، آسمان، آفرینش انسان و آینده جهان آمده، برای جوانان علاقه مند به این نوع بحث‌ها،
تفسیر علمی ارائه می‌دهد. این کتاب در بیروت در جعبه‌ای حاوی ۲۷۲ جزوه توسط دارالمرتضی، چاپ اول، ۱۴۱۲ ق منتشر شده است.
نسخه حاضر تفسیر الوجیز در یک جلد به قطع رحلی با ۸۳۶ صفحه، توسط انتشارات دار التعارف للمطبوعات، چاپ سوم خود را در سال ۱۴۲۲ ق مطابق با ۲۰۰۲ میلادی در بیروت لبنان، داشته است. این تفسیر به همراه قرآن به چاپ رسیده است تا قاری، ضمن تلاوت قرآن از تفسیر آن نیز آگاهی یابد. این نسخه بدون پاورقی بوده و فهرستی بر اساس نام سوره‌ها به همراه دعاء امام سجاد در ختم قرآن در انتهای آن به چشم می‌خورد.
الوجیز قبل از آن نیز توسط دارالمرتضی به سال ۱۴۰۶ ق در بیروت به چاپ رسیده است.
۱- تفسیر الوجیز یک جلدی و مقدمه آن
۲-
المفسرون حیاتهم و منهجهم سید محمد علی ایازی ص۷۴۷
۳-
تفسیر و مفسران شیعه دکتر
عقیقی بخشایشی ج۵ ص۳۰۲
۴-
دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی بهاء الدین خرمشاهی ج۱ ص۷۹۲
۵-
سیر تطور تفاسیر شیعه سید محمد علی ایازی، انتشارات کتاب مبین چاپ سوم سال ۱۳۸۱
نرم افزار جامع التفاسیر، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
