الهدایة فی النحو (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«الهدایة فی النحو»، تصحیح، تنقیح و تعلیق حسین شیرافکن است.
«الهدایة فی النحو»، با تصحیح، تنقیح و تعلیق حسین شیرافکن، کتابی است که به آموزش زبان عربی، به‌ویژه نحو عربی اختصاص دارد.
این کتاب، به
زبان عربی است و در مورد نویسنده آن، اختلاف وجود دارد؛ برخی او را ابوحیان اندلسی، بعضی، زبیر بصری، بعضی ابن درستویه و برخی، دختر ابن حاجب دانسته‌اند.
کتاب با دو مقدمه از ناشر و مصحح آغاز شده و مباحث، شامل هفتاد و سه درس، مربوط به مباحث ترکیب یا نحو عربی است که پس از تعریف و تشریح هریک از موضوعات نحوی، مثال‌ها و شواهد مختلف ذکر می‌گردد. همچنین در انتهای هر درس، تمرین‌های متناسب با موضوع مورد نظر فراهم آمده است.
مصحح سعی کرده است تا هریک از مباحث مستقل را در یک درس تنظیم نماید، مگر مباحثی که از حجم زیادی برخوردار بوده و به‌ناچار، در بیش از یک درس و تحت عناوین جدید، گنجانده شده است، همانند درس ۲۲ و ۲۳.
از آنجا که برخی از مراکز علمیه برای تدریس علم نحو، به این کتاب اکتفاء نموده‌اند، مصحح اقدام به افزودن مباحث جدیدی همانند مبحث «إغراء» و« اختصاص» به آن کرده است.
مصحح در تنظیم این اثر، از بیش از ۱۰۰۰ آیه شریفه و نزدیک به ۱۰۰
حدیث، از مصادر روایی مختلف، مخصوصا «
نهج‌البلاغه» و اخبار معصومین ـ علیه‌السلام ـ بهره برده است.
در پایان هر درس، سؤالات و تمرین‌هایی برای سهولت در یادگیری و فهم بهتر مطالب، گنجانده شده است.
در مقدمه نخست، به جایگاه کتاب در
علم نحو و اهمیت آن، اشاره گردیده است.
در مقدمه نویسنده، ضمن اشاره به منابع کتاب، نکاتی پیرامون اثر، بیان گردیده است.
طبق یک تقسیم‌بندی، می‌توان هفتاد و سه درس مطرح‌شده در
کتاب را در یک مقدمه و سه باب زیر، تقسیم نمود:
در مقدمه که به تعاریف و ترسیم حدود اختصاص یافته است و شامل دروس یک تا چهار می‌شود، ابتدا
علم نحو و در ادامه، اسم و علامات آن، فعل و مشخصات آن و
حرف و علامات و فواید آن تعریف شده و سپس به
کلام و اقسام آن، پرداخته شده است.
در باب اول که دروس پنج تا چهل و هفتم در آن جای گرفته است، به
اسم و مباحث مربوط به آن پرداخته شده است؛ از جمله این مباحث، عبارتند از: تعریف اسم معرب؛ اصناف
اعراب اسم؛ غیر منصرف؛ مرفوعات؛ منصوبات؛ مجرورات؛ توابع؛ مضمرات؛ اسماء اشاره؛ موصولات؛
اسماء افعال ؛ اسماء اصوات؛ مرکبات؛ کنایات؛ ظروف؛ تعریف و تنکیر؛ اسماء عدد؛ مذکر و مؤنث؛ تثنیه؛ جمع؛ مصدر؛
اسم فاعل؛
اسم مفعول؛ صفت مشبه؛ اسم تفضیل و... .
در باب دوم، که دروس چهل و هشتم تا پنجاه و هشتم در آن گنجانده شده است، از فعل و احکام آن سخن به میان آمده است. برخی از مباحث مطرح‌شده در این باب، عبارتند از: زمان فعل؛ عامل رفع، نصب و جزم فعل مضارع؛ فعل مجهول؛ لازم و متعدی؛ افعال قلوب؛ افعال ناقصه؛ افعال مقاربه؛ فعل تعجب؛ افعال مدح و ذم.
آخرین باب نیز به
حروف و مباحث مربوط به آن اختصاص یافته و از جمله مطالب مطرح‌شده در آن، می‌توان به امور زیر، اشاره نمود:
حروف جر؛
حروف مشبهة بالفعل؛
حروف عطف؛
حروف تنبیه؛
حروف نداء؛
حروف ایجاب؛
حروف زیادت؛
حروف مصدریه؛
حروف تفسیر؛
حرف تحضیض؛
حرف توقع؛
حروف استفهام؛
حروف شرط؛
حرف ردع؛ تاء تأنیث؛
تنوین و نون تأکید.
فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع مورد استفاده نویسنده، در انتهای کتاب آمده است.
پاورقی‌ها بیشتر به
ذکر منابع اختصاص یافته است.
نرم‌افزار ادبيات عرب، مرکز تحقيقات کامپيوتري علوم اسلامي.
