الهدایة الی غوامض الکفایة (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
این کتاب« الهدایة الی غوامض الکفایة»، تقریرات درس آیة الله
سید محمد حسین میر سجادی پیرامون کتاب اصولی«
کفایة الاصول » است که توسط فرزند ایشان، جناب آقای سید علی حسینی میر سجادی در سه جلد به رشته تحریر درآمده است.
با توجه به اینکه هدف کتاب« الهدایة الی غوامض الکفایة» شرح و توضیح عبارات کتاب کفایه و بیان نکات پیچیده آن است، ازاین‌رو، نویسنده، قسمتی از متن« کفایة الاصول» را در ابتدای صفحات کتاب خود آورده و در پایین آن، شرح آن را قرار داده است تا برای خواننده امکان تشخیص متن از شرح فراهم گردد.
ساختار ترتیبی عناوین و مباحث کتاب، برگرفته از ساختار ترتیبی« کفایة الاصول» است.
نمونه‌ای از کار شارح:
وی، در شرح این عبارت:« ان موضوع کل علم و هو الذی یبحث فیه عن عوارضه الذاتیة ای بلا واسطة فی العروض»، می‌فرماید:معروف آن است که
موضوع علم ، چیزی است که در آن علم، در باره
عوارض ذاتی آن بحث می‌شود و مسائل علم، عرض‌های ذاتی موضوع علم می‌باشد و معروف در تفسیر
عرض ذاتی ، این است که عرض ذاتی، آن است که بدون واسطه و یا همراه با یک واسطه مساوی، بر یک شی‌ء عارض می‌شود و در مقابل آن،
عرض غریب است و آن عبارت است از آنچه به واسطه امر اخص یا اعم، خواه خارجی و خواه داخلی و خواه
مباین، عارض بر شی‌ء می‌گردد.
برای توضیح مطلب فوق، می‌گوییم:عارض، یا بی‌واسطه عارض می‌شود( مانند ادراک کلیات که بر نفس ناطقه عارض می‌گردد) یا باواسطه که این، خود، بر شش قسم است( و با قسم قبلی هفت قسم می‌شود)، چرا که واسطه، خود، بر دو قسم است:
۱.
واسطه داخلی :همان جزء عقلی برای حقیقت شی‌ء است؛ یعنی همان
جنس و
فصل. عارض، در این صورت بر دو گونه است:
الف) عارض به واسطه امر داخلی اعم:آنچه توسط جنس عارض می‌شود، مانند حرکت‌های ارادی که به واسطه حیوان بودن بر انسان عارض می‌گردد؛
ب) عارض به واسطه امر داخلی مساوی:آنچه توسط فصل عارض می‌گردد، مانند تکلم که توسط نطق بر انسان عارض می‌شود؛
۲.
واسطه خارجی:امری که از حقیقت و
ماهیت شی‌ء بیرون است. عارض، در این صورت، بر سه قسم است:
الف) عارض به واسطه امر خارجی مساوی، مثل ضحک که به واسطه تعجب، بر انسان عارض می‌شود؛
ب) عارض به واسطه امر خارجی اعم، مانند ابعاد سه‌گانه(
طول،
عرض و
ارتفاع ) که به واسطه جسم، بر بیاض عارض می‌شود؛
ج) عارض به واسطه امر خارجی اخص، مانند ضحک که به واسطه انسان، بر حیوان عارض می‌شود.
( تا این‌جا پنج قسم حاصل شد) و قسم ششم، این است که چیزی به واسطه، امر
مباین با معروض، عارض شود، مانند حرارتی که به واسطه آتش، بر آب عارض می‌شود.
علما بالاتفاق، عارض بدون واسطه و به واسطه جزء مساوی و به واسطه امر خارجی مساوی را اعراض ذاتی و به واسطه امر خارجی اعم و به واسطه امر خارجی اخص و به واسطه امر
مباین را اعراض غریب می‌دانند و در عارض به واسطه امر داخلی اعم، اختلاف دارند.
اشکال:محمولات مسائل، به واسطه موضوعات خود، بر موضوع علم عارض می‌شوند؛ مثلا رفع، به واسطه فاعلیت بر کلمه عارض می‌شود و فاعلیت نسبت به کلمه امر خارجی اخص است و مطابق آنچه گفته شد، عرض غریب می‌باشد و این، با تعریف موضوع علم( چیزی که در علم، از عوارض ذاتی آن بحث می‌شود، سازگار نیست).
پاسخ مرحوم آخوند:ایشان، به پیروی از مرحوم صاحب فصول، از تعریفی که مشهور برای عرض ذاتی کرده‌اند، عدول نموده و آن را چنین تعریف کرده است:عرض ذاتی، آن است که واسطه در عروض ندارد، خواه اصلا واسطه‌ای در میان نباشد یا باشد، ولی واسطه در ثبوت یا اثبات باشد، نه واسطه در عروض؛ پس اگر عرض، دارای واسطه در عروض باشد، غریب است و الا ذاتی است. واسطه در ثبوت، عبارت است از آنچه علت وجود شی‌ء می‌باشد؛ واسطه در اثبات، آن است که علم به آن، علت علم به وجود شی‌ء است و واسطه در عروض، آن است که علت صحت حمل مجازی می‌باشد، مثل کشتی که واسطه حمل حرکت بر سرنشین آن می‌گردد.
