النهایة فی غریب الحدیث و الاثر (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابن اثیرابو عبیدة معمر بن مثنی تیمی متوفای سال ۲۱۰ هجری اولین کسی است که کتاب ارزشمندی مانند النهایه را تالیف گرده است که اغات عربی را به عربی توضیح می دهد و بعد از ایشان افرادی چون
ابو عدنان سلمی ، عبد الرحمن بن عبد الاعلی، نضر بن شمیل، محمد بن مستنیر، ا
بو عمرو شیبانی ،
اسحاق بن مرار ،
محمد بن زیاد ابن اعرابی ،
ابو العباس محمد بن یزید مبرّد ، ق
اسم بن ثابت بن حزم سرقطی ، ا
بو محمد قاسم بن محمد انباری ،
ابو بکر محمد بن قاسم انباری ، ا
بن درستویه ابو محمد عبد اللّه بن جعفر ،
ابو القاسم جار اللّه محمود بن بن عمر بن محمد زمخشری ،
ابن جوزی و غیره به نوشتن آثاری در این موضوع همت گماشتند.
« النهاية فى غريب الحديث و الأثر» تأليف
مبارک بن محمد بن عبدالواحد شیبانی، معروف به
ابن اثیر جزری، متوفى به سال ۶۰۶ ق مى‌باشد كه از لغت‌نامه هاى عربى به شمار مى‌رود و در باب غريب حديث تاليف شده است. وى در اين كتاب، احاديث غريبى را كه در متون و منابع دينى پراكنده‌است، گرد آورده و به شرح و توضيح آنها از جهت لغوى پرداخته‌است.
اين كتاب ماخوذ از« غريبين» هروى و« غريب الحديث» ابوموسى اصفهانى مى‌باشد.
ابن اثير خود مى‌گويد:« من در اين دو كتاب امعان نظر كردم. كتاب ابوموسى مقتبس از كتاب غريبين هروى است و بعضى از احاديث صحيح بخارى و صحيح مسلم كه داراى كلمات غريب‌اند در اين كتابها نقل نشده است و من در« نهاية» اين احاديث را افزودم».
كتاب كه در پنج جلد حاوى مقدمه مولف و متن مى‌باشد طبق حروف الفبا تنظيم شده و حاوى ۲۸ حرف است و ذيل هر حرف، بابهايى را بر مبناى عين الفعل مرتب كرده است. در هر باب مولف ريشه لغتى را كه در حديث به‌كار رفته ذكر مى‌كند، سپس حديث و يا سخن صحابى يا تابعى را بيان كرده و پس از آن به شرح لغت مورد نظر مى پردازد.
درباره كلام« غريب» دو وجه گفته اند: يكى آنكه مراد از آن بعيد المعنى و غامض باشد؛ چنان كه فهم بدان جز با تأمل بسيار و به‌كار انداختن انديشه نرسد و ديگر آنكه مراد سخن قبايل دور افتاده عرب است، چون به كلمه اى از لغات عرب برمى خوريم آن را غريب مى شماريم.
دانشمندان علوم حديث از همان ابتدا به خلق آثارى در« غريب الحديث» علاقه نشان داده اند. چنانكه گفته اند اولين كسى كه در اين زمينه اثرى نگاشت
ابو عبیدة معمر بن مثنی تیمی ( متوفاى ۲۱۰ ق) بوده است. بعد از وى كسانى چون
ابو عدنان سلمى، عبد الرحمن بن عبد الاعلى، نضر بن شميل، محمد بن مستنير،
ابو عمرو
شيبانى، اسحاق بن مرار، محمد بن زياد ابن اعرابى، ابن جوزى و غيره به نوشتن آثارى در اين موضوع همت گماشتند.
در جلد اول مولف به اهميت و جايگاه علم حديث مى‌پردازد و آن را يكى از واجبات كفايى و حقى از حقوق دين مى‌شمارد.
مولف، علم حديث را به دو قسم علم به الفاظ و علم به معانى تقسيم كرده و شناخت الفاظ را مقدم بر معانى مى‌داند و متذكر مى‌شود كه براى رسيدن به اين هدف بايد از قواعد زبان عربى پيروى كرد.
وى در ادامه الفاظ را به دو قسمت مفرد و مركب تقسيم نموده است و شناخت مفرد را مقدم بر مركب مى‌داند؛ زيرا تركيب فروعى از افراد به‌شمار مى‌رود. همچنين الفاظ مفرد يا عام هستند يا خاص و بعضى از اين الفاظ خاص هستند كه به صفت غريب متصفند. مولف معرفت واژگان را به دو بخش ذاتى يعنى شناخت كلمه از حيث وزن، بناء و حروف اصلى آن و يا معرف صفاتى يعنى شناخت واژگان از حيث اعراب و حركات آن تقسيم مى‌كند.
سپس انگيزه تاليف خود را بيان كرده و وارد متن كتاب مى‌شود. مولف در جلد اول به ترجمه واژگانى مى‌پردازد كه فاء الفعل آن حروف همزه، باء، تاء، ثاء، جيم و حاء مى‌باشد.
به همين ترتيب در ساير مجلدات نيز تعدادى از واژگان ذكر مى‌شود.
كتاب اولين بار در تهران به صورت چاپ سنگى در يك مجلد به طبع رسيد. چاپى هم در قاهره از اين كتاب صورت گرفته است.
چاپ دوم اين كتاب توسط مكتبة عثمانية صورت گرفت. چاپ سوم آن توسط مطعبة خيريه منتشر شد كه در پائين آن« الدر النثير» خلاصه نهايه تاليف
سیوطی نيز آمده است. نسخه هاى خطى« النهاية» در« دار الكتب المصرية» وجود دارد.
نرم افزار جامع الاحادیث ۳، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
