النحو الواضح (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«النحو
الواضح»، از آثار استادان زبان و ادبیات عربی، دکتر مصطفی امین و دکتر علی جارم است.
«النحو
الواضح»، از آثار استادان زبان و ادبیات عربی، دکتر مصطفی امین و دکتر علی جارم است که در آن، یک دوره مباحث نحوی به‌صورت روان و رسا برای مبتدیان بیان شده است. نام کامل این کتاب، «النحو
الواضح فی قواعد اللغة العربیة، المرحلة الابتدائیة» است.
این اثر به‌صورت متنی آموزشی همراه با تمرینات و... تنظیم شده و هرچند عنوان «درس» را نیاورده، ولی مباحث به‌صورت درس‌هایی جداگانه تنظیم شده است.
زبان و ادبیات اثر مذکور، عربی رسا و شیواست. در این اثر عناوینی چون بخش و فصل مطرح نشده است.
جزء اول این کتاب، با بحث از جمله مفید آغاز شده و با بحث از اجزای جمله، فعل ماضی، فعل مضارع، فعل امر و... ادامه یافته و با بحث از نعت پایان یافته است.
جزء دوم، با بحث از تقسیم فعل به صحیح الآخر و معتل الآخر شروع شده و با بحث از مبنی و معرب، انواع بناء و انواع
اعراب ادامه یافته و با بحث از ظرف زمان و مکان پایان پذیرفته است.
جزء سوم، با مبتدا و خبر و تطابق آن دو شروع شده و با بحث از جمله یا شبه جمله‌ای که خبر مبتداست و... ادامه یافته و با بحث از استفهام همراه با نفی پایان یافته است.
درباره روش و محتوای این اثر چند نکته گفتنی است:
نویسندگان، مباحث نحو را برای دو دوره ابتدایی و متوسط به‌صورت دو جلد کتاب فراهم کرده و هرکدام را در سه جزء تنظیم و منتشر کرده‌اند و اثر حاضر، شامل همه اجزای سه‌گانه دوره ابتدایی است. هرچند در این اثر، تمرکز اصلی بر مباحث اعرابی و نحوی است، ولی به‌طور ضمنی و گاه‌گاهی برخی از مباحث صرفی نیز آمده است.
جالب است که نویسندگان، روش خود را برای کمک به استادان جهت تدریس این کتاب، به‌صورت چند مطلب زیر توضیح داده‌اند:
در تدریس قواعد عربی این نکته‌ها باید مراعات شود:
یک. به یکی از دانش‌آموزان گفته شود مثال‌هایی را که معلم آماده کرده، بر روی تخته به‌صورت روشن بنویسد؛
دو. از دانش‌آموز خواسته شود که آن مثال‌ها را
قرائت کند؛
سه. معلم در جهت انتقاد، بحث و استنباط به‌صورتی که در
کتاب بیان شده، بکوشد؛
چهار. قواعد عربی، بعد از استنباط، به‌صورت واضح بر روی تابلو نوشته شود؛
پنج. وجوه اشتراک یا افتراق بین درس جدید و درس قبلی در صورت وجود فایده نوشته شود؛
شش. از دانش‌آموزان خواسته می‌شود که جمله‌های بسیاری را تألیف کنند که منطبق بر تعاریف و قواعدی است که
استنباط کرده‌اند و مناسب است که مدرسان، آنها را راه‌نمایی کنند تا موضوعات سودمند و کاربردی در زندگی و مطابق با فطرتشان را انتخاب نمایند؛
هفت. شایسته است که درس قواعد به درس انشاء پیوند داده شود، مانند آنکه موضوعی که به آن مثال زده می‌شود، همان موضوع انشاء باشد و یا در حین درس انشاء از دانش‌آموزان خواسته شود که جمله‌هایی بسازند که در درس قواعد، به آنان درس داده شده است.
در تمرین شفاهی شایسته است که مثال‌هایی را در مورد قواعدی که قصد تدریسش را دارد، آماده سازد و بر روی تخته بنویسد و آنگاه با دانش‌آموزان در باره آن گفتگو کند و از این گفت‌وگو برای زمینه‌سازی برای تدریس قواعد و تعاریف بهره ببرد و مناسب است که بخش اول از زمان تدریس را به همین موضوع اختصاص دهد و بعد در بخش دوم، از آنان بخواهد که جملاتی بر طبق آن قواعد بسازند.
در تمرین کتبی مراعات امور زیر شایان توجه است:
یک. تمرین‌ها در موضوعات گوناگونی که قواعدش را آموخته‌اند، باشد و از شگردهای متنوعی برای تمرین و آموزش استفاده شود؛
دو. از تمرین‌های ایجابی استفاده شود که از دانش‌آموز می‌طلبد که جمله‌های گوناگونی را بر اساس قواعد بسازد؛ چون این‌گونه تمرین‌ها در ترغیب به اندیشیدن مؤثر است و ملکه انشاء را در آنان بهتر می‌پروراند؛
سه. پرسش‌ها به گونه‌ای انتخاب شوند که نیاز به پاسخ‌های کوتاهی داشته باشد تا بتوان پرسش‌های متعدد و از انواع گوناگون مطرح کرد؛
چهار. تمرین‌ها از قواعد شروع شود و یا از دو درس اخیری که تدریس شده و همچنین شایسته است بعد از آنکه به مقدار کافی درس قواعد را
بیان کرد، بعد از هر دو تمرین خاصّ، تمرین عامی هم بیاورد که شامل مطالبی شود که قبلاً درس داده شده است؛
پنج. جایز نیست که معلم خودش تمرینات را حل کند و یا برای دانش‌آموز شرح دهد، بلکه شایسته است با آنان گفت‌وگو کند و قواعد مورد نظر را که تمرینات بر اساس آنها تنظیم شده، شرح دهد و از آنان بخواهد که مثال‌هایی برایش بزنند و از آنان خواسته شود که بنویسند و استاد بر نوشتن آنان نظارت کند؛
ششم. در تمرین بر روی نحو و اعراب نیز از همین روش پی‌روی شود و اکتفا به مواردی گردد که دانش‌آموز قانون و قاعده‌اش را آموخته است و از دادن تمرینات طولانی و خسته‌کننده پرهیز شود؛ چون هدف از اعراب آن است که دانش‌آموز جایگاه و
حکم کلمه در جمله را بشناسد.
یکی از امتیازات این اثر عبارت از آن است که در موارد بسیاری در سراسر کتاب، قواعد نحوی درس داده شده را به‌صورت روشن و در کادر مشخص به شکل جداگانه تنظیم کرده است.
یکی دیگر از امتیازات اثر حاضر، تمرینات فراوانی است که از آغاز تا انجام کتاب در موضوعات متعدد مطرح شده است.
از دیگر امتیازات این اثر، عبارت از نمودارها و مثال‌های گوناگونی است که در سراسر کتاب فراهم شده است.
این اثر چون به‌صورت متنی آموزشی تنظیم شده، هیچ پاورقی و ارجاع و استنادی ندارد و در نتیجه فهرست منابع هم برایش فراهم نشده است. البته فهرست مطالب در پایان جزء سوم آمده است. شماره‌گذاری صفحات اجزای سه‌گانه این کتاب، به‌صورت جداگانه انجام نشده و بلکه به‌صورت پیاپی (مسلسل) هر سه جزء به ترتیب شماره‌گذاری شده و از آغاز جزء اول تا پایان جزء سوم عبارت از ۳۳۱ صفحه است.
نرم‌افزار ادبيات عرب، مرکز تحقيقات کامپيوتری علوم اسلامی.
