الموسوعة القرآنیة خصائص السور (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
این کتاب به همت استاد
جعفر شرف الدین جمع آوری و تالیف شده است.
«موسوعه قرآنی» «خصائص سور» در جهت تبیین و بررسی خصائص سوره‌های قرآن تدوین یافته است، به گونه‌ای که در فهم آیات و ورود به آفاق قرآنی و جستجوی معانی بلند آن، از لابلای اسلوب و الفاظی که رهنمون به
اعجاز می‌نماید، مخاطب خود را یاری می‌نماید.
مؤسسه «
دار التقریب بین المذاهب اسلامیة» هدف خود را از این کار، آسانی دسترسی به مصادر اصلی معرفت دینی دانسته و معتقد است که با این تالیف مخاطب، از جهت ضبط مصطلحات، شرح مفردات، تحلیل مدلولاتی که از حقایق بلند قرآنی به دقت و امانت حکایت می‌کند، می‌تواند به سهولت به قرآن معرفت پیدا کند. بنابر این فایده آن برای مسلمانها تعمیق شناخت نسبت به قرآن و برای غیر مسلمانها، شناخت به قرآن جهت تسهیل گفتگو بین مسلمانها و معتقدین به
ادیان دیگر خواهد بود. از این رو جمع آوری موضوعات مختلف قرآنی در یک مجموعه و دعوت به
توحید در دنیای مسلمانان از اهداف اولیه مؤسسه می‌باشد.
موسوعه قرآنی در ۱۲ جلد به زبان عربی و شامل تمامی آیات قرآن می‌باشد این موسوعه، مباحث تفسیری قرآن را در هشت مبحث مورد بررسی قرار می‌دهد: ۱- اهداف سوره ۲- ارتباط آیات درون سوره ۳- اسرار ترتیب سوره در بین سوره‌های دیگر ۴- محتویات سوره ۵- لغت و الفاظ سوره ۶- معانی لغوی سوره ۷- سؤال و جواب مربوط به سوره ۸- معانی مجازی در سوره.
مواد این موسوعه از مهمترین کتب تراث عربی و اسلامی و مؤلفات جدید در
علوم قرآنی تهیه شده است و جهت تسهیل استفاده از مطالب، دستکاری جزئی نیز در متون شده است. برخی مطالب نیز در مباحث دیگر، تکرار شده است.
مطالب تفسیری (به معنای عام) در هشت مبحث جداگانه با عنوانهای پیش گفته، مطرح شده است و معمولا منبع اصلی بحثها و منابع دیگر در پاورقی قید شده است.
مبحث اول تحت عنوان اهداف سوره، شامل اطلاعات کلی درباره سوره از قبیل، نام، وجه تسمیه نزول، عدد آیات، عدد کلمات، اهداف عام سوره و برخی بحثهای موضوعی می‌باشد. محور مطالب این مبحث از کتاب «اهداف کل سوره و مقاصدها» دکتر عبدالله محمود شحاته گزینش شده است.
مبحث دوم تحت عنوان ارتباط آیات درون یک سوره، شامل
تاریخ نزول و
وجه تسمیه سوره و غرض از سوره، ترتیب آن، ارتباط دسته آیات با هم، بررسی
سیاق دسته آیات و موضوع آنها می‌باشد.
این بخش به نحوی با موضوع آیات و در نهایت فهرست موضوعی قرآن ارتباط پیدا می‌کند و می‌توان از آن در این زمینه استفاده کرد. محور مطالب این مبحث از کتاب «
النظم الفنی فی القرآن» شیخ
عبد المتعال الصعیدی گزینش شده است.
مبحث سوم تحت عنوان اسرار ترتیب سوره بوده که به نوعی مترتب بودن سوره بعد بر سوره قبل را در موارد متعدد، بیان می‌کند. و این مبنا مطرح می‌شود که در غالب سوره‌ها، هر سوره، شرح، توضیح و تفصیلی است برای اجمالی که در سوره قبل ذکر شده است و به ذکر موارد آن نیز می‌پردازد.
محور مطالب این مبحث از کتاب «
اسرار ترتیب القرآن»
سیوطی گزینش شده است. مبحث چهارم تحت عنوان مکنونات سوره بوده که نوعا به ظاهر کردن
مبهمات یا اعلام غیر صریح با استفاده از آثار
صحابه و
تابعین و اقوال مفسرین، می‌پردازد- محور مطالب این مبحث از کتاب «
مفحمات الاقران» سیوطی گزینش شده است. در بخش اعلام و
ضمائر می‌توان از این مبحث استفاده نمود.
مبحث پنجم تحت عنوان «لغة التنزیل» در سوره بوده و درباره معانی کلمات و مسائل بیانی و اسلوب جملات و نظم آیات و بررسی معانی کلمات در آیات مختلف، و مقایسه کلمات
مترادف و استعمال آنها می‌باشد. محور مطالب این مبحث بر اساس کتاب «
من بدیع لغة التنزیل»
ابراهیم سامرائی تنظیم شده است. البته از کتب لغت و تفسیر
کشاف در این مبحث استفاده فراوان شده است. گاهی لغات از جهت
صرف و قرائت نیز مورد بررسی قرار می‌گیرند.
مبحث ششم تحت عنوان معانی لغوی در سوره بوده و در آن بحثهای
صرف،
نحو و قرائت کلمات مورد بررسی قرار می‌گیرد. این مباحث در ابواب مختلف مانند «باب من المجاز»، باب «الاستثناء»، «باب الدعا»، باب الفاء، «باب الواو»، باب «اهل و آل» و... انجام می‌گیرد.
محور اصلی مطالب این مبحث از کتاب «معانی القرآن»
اخفش و دیگر کتب او دریافت شده و از مصادر دیگر نیز استفاده فراوان شده است.
مبحث هفتم تحت عنوان «سؤال و جواب در سوره» بوده و در آن سؤالات گوناگون در هر باب که در آن سوره مطرح بوده است، بیان می‌شود. منبع اصلی این مبحث کتاب «
اسئلة القرآن المجید و اجوبتها» از
محمد بن ابی بکر رازی می‌باشد.
مبحث هشتم تحت عنوان «معانی مجازی در سوره» بوده و انواع استعمالات و معانی مجازی کلمات و اصطلاحات در آن مورد بحث واقع می‌شود. محور اساسی این مبحث کتاب «
تلخیص البیان فی مجازات القرآن»
شریف رضی می‌باشد.
یادآوری کردیم که مواد این موسوعه از مهمترین کتب عربی و اسلامی و مؤلفات جدید در علوم قرآنی تدارک شده است، علاوه بر منابع اصلی که در هر مبحث نام برده شد از مصادر متنوع و زیادی در متن و پاورقی نام برده شده که به برخی از آنان اشاره می‌نماییم:
۱-
تفسیر طبری ۲-
تفسیر کشاف ۳-
تفسیر فخر رازی ۴-
تفسیر بیضاوی ۵-
تفسیر جلالین ۶-
تفسیر ابن کثیر ۷-
تفسیر الدر المنثور ۸-
تفسیر بغوی ۹-
تفسیر الکشف و البیان ثعلبی ۱۰-
تفسیر الجامع لاحکام القرآن قرطبی
۱۱-
تفسیر زادالمسیر ۱۲-
تفسیر بحر المحیط ۱۳-
فتوحات مکیه بن عربی
۱۴-
شرح کشاف طیبی
۱۵-
خواص القرآن غزالی
۱۶-
المطالب العالیة ۱۷- صحاح و مسندها
۱۸-
تاریخ ابن عساکر ۱۹-
التفصیل الجامع لعلوم التنزیل از احمد عمار المهدوی
۲۰-
تاویل مشکل القرآن ابن قتیبة ۲۱-
اعراب القرآن فراء
۲۲-
اعراب القرآن زجاج
۲۳-
التیسیر دانی
۲۴-
المصاحف سجستانی
۲۵-
مجاز القرآن ۲۶-
الخصائص ۲۷-
الکتاب سیبویه ۲۸-
تحصیل عین الذهب ۲۹-
تهذیب اللغه ۳۰-
لسان العرب ۳۱-
صحاح اللغة ۳۲-
تاج العروس ۳۳-
المقاصد النحویه ۳۴-
الانصاف ۳۵-
مغازی واحدی
۳۶-
الاملاء ۳۷-
مستدرک حاکم ۳۸-
تفسیر القرآن العظیم
۳۹-
طبقات ابن سعد ۴۰- کامل
ابن اثیر ۴۱-
تاریخ طبری ۴۲-
الاتقان سیوطی
۴۳-
اللهجات العربیه جندی
۴۴-
الجمهره ۴۵-
المغنی ابن هشام ۴۶-
خزانة الادب ۴۷-
معجم الشعراء ۴۸-
الاغانی ۴۹-
الحجة ابن خالویه
۵۰- کتب طبقات و منابع دیگر
موسوعة قرآنی با جمع آوری جعفر شرف الدین و تقدیم مقدمه دکتر عبد العزیز بن عثمان تویجری و مراجعه استاد احمد حاطوم و دکتر محمد توفیق ابو علی توسط دار التقریب بین
المذاهب الاسلامیة در
بیروت لبنان به سال ۲۰۰۰ م/ ۱۴۲۰ ه چاپ اول خود را در ۱۲ جلد به قطع وزیری، عرضه شده است. چند مقدمه در قالب، تقدیم، تصدیر، استهلال و مدخل عرضه شده است، که در عنوان مدخل مباحثی درباره خصائص قرآن، اسماء قرآن، اسماء دسته‌هایی از سوره‌ها، عناوین و موضوعات سوره‌ها، کتاب
وحی ، تالیفات بشری درباره قرآن در ۱۹ عنوان و در عنوانهای دیگر درباره
تحدی قرآن، مصادر لغت، بیان،
اسباب نزول و... و توضیح شیوه ورود و خروج به مباحث موسوعه، مطالبی آمده است.
پاورقی شامل منابع مختلف و آدرس متفاوت مطالب نقل مطالب تکمیلی و معرفی اجمالی برخی رجال در پایین صفحات و فهرست مطالب در انتهای هر جلد راهنمای محققین بوده است.
منبع مقاله: مقدمات موسوعه و سایر مجلدات آن
نرم افزار جامع التفاسیر، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
